การศึกษากระบวนการพัฒนาที่อยู่อาศัยในแนวทางพึ่งพาตนเอง ของผู้มีรายได้น้อยในเขตเมือง กรณีศึกษาโครงการที่องค์กรชุมชน ได้รับการสนับสนุนด้านการเงินเพื่อพัฒนาที่อยู่อาศัย

Abstract

ศึกษากระบวนการพัฒนาที่อยู่อาศัย และลักษณะการมีส่วนร่วมของสมาชิกสหกรณ์เคหสถาน ที่เป็นองค์กรเครือข่ายระหว่างชุมชน คือ สหกรณ์เคหสถานชุมชนพระนครธนบุรี จำกัด และสหกรณ์เคหสถานกองทุนร่วมพัฒนาชุมชน จำกัด ซึ่งเป็นองค์กรที่มีกระบวนการพัฒนากลุ่มในแนวทางพึ่งพาตนเอง และเพื่อเปรียบเทียบลักษณะทางกายภาพ เศรษฐกิจและสังคม ระหว่างที่ตั้งชุมชนเดิมกับโครงการ การศึกษาใช้วิธีสอบถามสมาชิกสหกรณ์ฯ ประกอบการสัมภาษณ์ การสังเกตในการประชุมกลุ่ม การศึกษาใช้วิธีการศึกษาเชิงคุณภาพ และใช้การวิเคราะห์ข้อมูลทางสถิติ หาค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย โดยยึดแนวคิดเกี่ยวกับกระบวนการพัฒนาชุมชน การมีส่วนร่วมของประชาชน การย้ายถิ่นและเลือกที่ตั้งที่อยู่อาศัยเป็นกรอบของการวิจัย ผลการวิจัยพบว่า สหกรณ์เคหสถานที่ศึกษามีกระบวนการพัฒนาที่องค์กร เริ่มก่อตั้งเมื่อสมาชิกมีปัญหาที่อยู่อาศัยร่วมกัน สมาชิกเป็นผู้ดำเนินการแก้ปัญหา และพัฒนาองค์กรด้วยตนเองตลอดทั้งกระบวนการ จากการศึกษาเปรียบเทียบองค์ประกอบของกระบวนการพัฒนาที่อยู่อาศัย ของสหกรณ์ทั้งสอง สรุปข้อแตกต่างที่มีผลต่อความสำเร็จของโครงการ กล่าวคือ สหกรณ์พระนครธนบุรีเป็นชุมชนที่อาศัยอยู่ร่วมกันเป็นเวลานาน ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการเจรจาต่อรองกับเจ้าของที่ดิน และประสานงานกับหน่วยงานของรัฐ ในระหว่างการถูกไล่ที่กิจกรรมของชุมชนส่วนใหญ่ เกิดขึ้นเพื่อรวมคนเข้าด้วยกันให้เป็นกลุ่มก้อน ในขณะที่สหกรณ์เคหสถานกองทุนร่วมพัฒนาชุมชน เป็นสมาชิกกองทุนที่อยู่อาศัยของศูนย์รวมพัฒนาชุมชน ซึ่งเป็นองค์กรเครือข่ายระหว่างชุมชน ที่มีการพัฒนากลุ่มมานานและมีระบบการบริหารจัดการที่ชัดเจน สหกรณ์ฯ จึงเป็นผู้ประสานงานกับหน่วยงานของรัฐในด้านการจัดทำโครงการ ชาวบ้านมีส่วนร่วมพัฒนาในกระบวนการ ที่มีขั้นตอนจากประสบการณ์การแก้ปัญหาที่อยู่อาศัย ขององค์กรเครือข่ายที่ผ่านมา ในเรื่องการเปรียบเทียบลักษณะทางกายภาพ เศรษฐกิจและสังคมของโครงการกับชุมชนเดิมพบว่า ที่ตั้งโครงการมีความสัมพันธ์กับสภาพความเป็นอยู่ ลักษณะอาชีพ รายได้ ลักษณะครอบครัวของชาวชุมชน จากการศึกษาสามารถสรุปได้ว่า ชาวชุมชนมีศักยภาพในการแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยร่วมกัน โดยการรวมตัวเป็นองค์กรเพื่อเป็นแกนกลางในการดำเนินกิจกรรม การมีส่วนร่วมเป็นปัจจัยสำคัญ ที่สมาชิกทุกคนควรมีส่วนในทุกขั้นตอนอย่างต่อเนื่อง การจัดตั้งกลุ่มออมทรัพย์ เป็นแนวทางที่เป็นฐานการแก้ปัญหาที่อยู่อาศัย มีหน่วยงานของรัฐให้การสนับสนุนโดยเป็นเครื่องมือที่จะผลักดันให้องค์กรชุมชนเข้มแข็งขึ้น นโยบายของรัฐในการให้การสนับสนุน ดังกล่าว จึงมีความสำคัญต่อการพัฒนาองค์กรชุมชนที่จะสามารถแก้ปัญหาต่างๆในแนวทางพึ่งพาตนเองของชุมชนได้อย่างแท้จริง