ความสามารถทางการสื่อสารของผู้นำชุมชน

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาถึงกระบวนการแสวงหาข้อมูลข่าวสาร การจัดการข้อมูลข่าวสาร และกลวิธีการสื่อสารของผู้นำชุมชนที่เอื้อต่อการนำไปสู่การเป็นผู้นำชุมชนที่ประสบความสำเร็จ ดำเนินการเก็บรวบรวมข้อมูลโดยการสัมภาษณ์และสังเกตการณ์พฤติกรรมการสื่อสารของผู้นำชุมชนในขณะปฏิบัติภารกิจต่างๆ จำนวน 5 คน โดยการสุ่มตัวอย่างด้วยวิธีการเลือกแบบเจาะจง (purposive sampling) ซึ่งมีเกณฑ์ในการคัดเลือกที่สำคัญคือ เป็นตัวแทนผู้นำชุมชนที่ได้รับหรือเคยได้รับการแต่งตั้งในคณะทำงานหรือในคณะกรรมการระดับประเทศ มีภูมิลำเนาอยู่ในชุมชนที่มีผลงานเป็นที่ประจักษ์หรืออยู่ในชุมชนนั้นติดต่อกันอย่างน้อย 10 ปีขึ้นไป รวมทั้งสามารถเป็นตัวแทน (represent) ผู้นำชุมชนในสังคมไทย โดยมีทั้งที่เป็น หญิง ชาย และพระสงฆ์ ตลอดจนมีทั้งผู้นำชุมชนที่อยู่ในเมืองและในชนบท ผลการวิจัยพบว่า 1. กระบวนการแสวงหาข้อมูลข่าวสารผู้นำชุมชน เริ่มจาก 1) ความต้องการข้อมูลข่าวสารเพื่อตอบสนองความสนใจหรือเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ซึ่งนำไปสู่ 2) การกำหนดวัตถุประสงค์ในการแสวงหาเพื่อนำข้อมูลข่าวสารไปใช้อย่างมีจุดมุ่งหมาย 3) การเลือกแสวงหาประเภท/เนื้อหาของข้อมูลข่าวสารนั้นโดยการ 4) การเลือกแหล่งข้อมูลข่าวสารและช่องทางการสื่อสารต่างๆ ซึ่งพบว่า ผู้นำชุมชนต้องการแสวงหาข้อมูลข่าวสารเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ในการปฏิบัติภารกิจงานพัฒนาชุมชนเป็นสำคัญและแหล่งข้อมูลข่าวสารที่ผู้นำเลือกใช้คือ "สื่อบุคคล" ได้แก่ ชาวบ้าน เจ้าหน้าที่ บุคคลที่มีความรู้มีประสบการณ์ รองลงไปคือการดูงานกิจกรรม/โครงการในพื้นที่ต่างๆ และเอกสาร ทั้งนี้โดยมีช่องทางการสื่อสารหลัก ได้แก่ การสอบถาม พูดคุยแลกเปลี่ยนความคิดเห็น และการอ่าน 2. ผู้นำมีขั้นตอนการจัดการข้อมูลข่าวสาร ได้แก่ การพิจารณาความน่าเชื่อถือของแหล่งสาร โดยหากสารนั้นสอดคล้องกับความรู้เดิม ผู้นำจะวิเคราะห์ สร้างความเข้าใจ จัดลำดับความสำคัญ และนำไปใช้ ทั้งนี้พบว่า ผู้นำให้ความสำคัญกับข้อมูลข่าวสารมากจึงมักไม่ลบสารเดิมทิ้งแม้จะเป็นข้อมูลที่ไม่ได้อยู่ในความสนใจ แต่จะลบสารทิ้งภายหลังโดยการลืมเลือนเมื่อข้อมูลนั้นไม่ได้นำมาใช้ แต่หากสารนั้นไม่สอดคล้องกับความรู้เดิม ผู้นำจะเก็บข้อมูลนั้นไว้หาโอกาสตรวจสอบความถูกต้องชัดเจนและหรือเป็นข้อมูลต่อไป 3. กลวิธีการสื่อสารที่เอื้อต่อการนำไปสู่การเป็นผู้นำชุมชนที่ประสบความสำเร็จ ได้แก่ กลวิธีการรับและการถ่ายทอดสาร กลวิธีการรับสารมี 4 ประการ คือ 1) การใช้หลัก "สุ จิ ปุ ลิ" 2) การใช้หลักการเรียนรู้ 3) การใช้หลักเหรียญสองด้าน/มองต่างมุม และ 4) การใช้หลัก "หูตากว้างไกล" ส่วนกลวิธีการถ่ายทอดสารนั้นพบว่า แบ่งออกได้เป็น 3 ช่วง คือ ช่วงชี้ปัญหา สร้างความสนใจ จูงใจร่วมพัฒนา ประกอบด้วย การเทศน์ไปคุยไป การส่งสารผ่านหอกระจายข่าว การสร้างสารดึงดูดใจ การใช้ "กลุ่ม" เป็นสื่อ การเลือก "ปัญหา" พร้อมหาทางออก และการทำตัวเป็นแบบอย่าง ช่วงการสื่อสารผ่านการลงมือปฏิบัติ ประกอบด้วย การสื่อสารเพื่อการเรียนรู้ การสร้างการมีส่วนร่วม การดูงานสัมผัสของจริง การสื่อสารกับการจัดการ และการยึดมั่นความดี ช่วงได้รับการยอมรับ ประกอบด้วย การวิเคราะห์ผู้รับสาร : ผู้รับสารต่างกัน สื่อสารต่างกัน การใช้ข้อมูลถูกต้องพร้อมแหล่งอ้างอิง การสื่อสารผ่านอวัจนะสาร การขยายกลุ่มงาน เคลื่อนไหวและเติบฌต การวางเป็นกลางไขความขัดแย้ง และการประเมินผลพัฒนาตนเอง