การเข้าถึงสื่อสารมวลชนกระแสหลักของสำนักข่าวประชาธรรม

Abstract

บริบททางสังคม การเมืองและเศรษฐกิจของไทยตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน แสดงให้เห็นว่าสื่อมวลชนมักถูกจำกัดเสรีภาพอยู่บ่อยครั้ง ไม่สามารถเป็นเวทีแห่งการแสดงความคิดเห็นอย่างแท้จริง ผู้ที่ต้องการจะสื่อสารระหว่างกันในกลุ่มหรือแสดงความคิดเห็นของตนสู่สาธารณะ จึงต้องรวมตัวผลิตสื่อของตนเองที่เรียกว่าเป็น สื่อทางเลือก สำนักข่าวประชาธรรมเป็นองค์กรสื่อทางเลือกที่มุ่งเสนอข่าวสารและข้อมูลจากภาคประชาชนไปสู่สาธารณชน โดยอาศัยวิธีการเป็นสื่อกลางระหว่างชาวบ้านกับผู้อ่าน การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อตรวจสอบว่า ข่าวของสำนักข่าวประชาธรรมเข้าถึงพื้นที่ของสื่อสารมวลชนกระแสหลักได้หรือไม่อย่างไร ตรงกับวัตถุประสงค์และความคาดหวังของการจัดตั้งองค์กรสำนักข่าวขึ้นมากน้อยเพียงใด โดยอาศัยการศึกษาประวัติศาสตร์ของสื่อทางเลือกในประเทศไทยจากการวิจัยเอกสารและการศึกษาองค์กรสำนักข่าวประชาธรรมจากการสัมภาษณ์และการสังเกตการณ์ ประกอบกับการวิเคราะห์เนื้อหาข่าวเพื่อเปรียบเทียบกระบวนการบรรณาธิกรณ์ข่าวของสำนักข่าวประชาธรรมกับสมาชิกที่เป็นสื่อสารมวลชนกระแสหลักอันได้แก่ หนังสือพิมพ์ข่าวสด หนังสือพิมพ์มติชน หนังสือพิมพ์ผู้จัดการและหนังสือพิมพ์บางกอกโพสต์ ผลการวิจัยมีดังนี้ ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการเมืองการปกครองในพุทธศักราช 2475 เป็นต้นมา ได้เปิดโอกาสให้สื่อกระแสหลักขยายตัว เช่นเดียวกับที่มีการก่อตั้งขึ้นของสื่อทางเลือก ซึ่งพัฒนาการสำคัญ 2 ประการของสื่อทางเลือกจากอดีตถึงปัจจุบันพบว่า ประการแรกได้แก่ รูปแบบการนำเสนอ โดยสื่อทางเลือกในยุคก่อนหน้านี้เป็นการตีพิมพ์ทฤษฎีการเมืองและการวิจารณ์รัฐบาล รวมถึงการวิพากษ์สังคมผ่านบทความ นวนิยายและเรื่องสั้นของตนเอง ขณะที่ปัจจุบันเช่นสำนักข่าวประชาธรรมมีความแตกต่างออกไป คือมีการเปิดพื้นที่ให้ประชาชนส่งเสียง รายงานเรื่องราวโดยตรง หรือคือการให้ประชาชนพูด ขณะที่สำนักข่าวประชาธรรมเป็นผู้รายงานเรื่องราว ประการที่สองได้แก่ การบริหารองค์กรที่อดีตเป็นการรวมหุ้นในหมู่ปัญญาชนผู้ทำสื่อ หรือมีทุนจากเอกชนสนับสนุนเปลี่ยนมาเป็นการกระจายให้ประชาชนเข้ามาเป็นหุ้นส่วน สำนักข่าวประชาธรรมแม้จะมีจุดมุ่งหมายที่จะเป็นสำนักข่าวมืออาชีพ แต่ยังมีหลายๆ สิ่งที่แตกต่างจากสำนักข่าวแห่งอื่น สิ่งสำคัญประการหนึ่งคือการให้นิยามคำว่าข่าว ซึ่งมีความแตกต่างกับการนิยามคุณค่าข่าวของสื่อกระแสหลักเชิงพาณิชย์รวมถึงการบริหารจัดการและกระบวนการผลิตข่าวที่ยังไม่เข้มแข็ง ลักษณะเช่นนี้ทำให้ในขั้นแรก การเสนอขายสมาชิกที่เป็นสื่อกระแสหลักทั่วไปไม่มีการตอบรับมากนัก ในขั้นถัดมา การเปรียบเทียบการบรรณาธิกรณ์ข่าวระหว่างสำนักข่าวประชาธรรมและสมาชิกที่เป็นสื่อกระแสหลักพบว่า มีการทำงานโดยมีแรงกดดันจากสังคมที่แตกต่างกันอย่างมาก ตั้งแต่ปัจจัยภายใน ได้แก่ การจัดตั้งองค์กร แนวคิดนโยบายองค์กร การบริหารจัดการองค์กร การบริหารรายได้และบุคลากร รวมถึงมีความแตกต่างกันอย่างมากในด้านหลักเกณฑ์ทางวิชาชีพ ไม่ว่าจะเป็นมุมมองของบรรณาธิการและการคัดเลือกข่าว ภูมิหลังของนักข่าวซึ่งนิยามความเป็นมืออาชีพในการทำข่าวตามบรรทัดฐานขององค์กร และปัจจัยภายนอก ได้แก่ การแข่งขันในอุตสาหกรรมสื่อ รายได้จากการขายโฆษณา เจ้าของทุน ผู้อ่านและบริบททางสังคม การเมืองและเศรษฐกิจ เหล่านี้เป็นความแตกต่างกันระหว่างสื่อมวลชนเชิงพาณิชย์กับสื่อทางเลือก ด้วยลักษณะที่แตกต่างกันทั้งหมดข้างต้นนี้ ทำให้สำนักข่าวประชาธรรมไม่สามารถเข้าถึงสื่อสารมวลชนกระแสหลักได้มากนัก เนื่องจากสื่อกระแสหลักจะคัดเลือกข่าวเพื่อเผยแพร่ตามลักษณะและมาตรฐานทางวิชาชีพของตน ซึ่งไม่ตรงกับแนวคิดการทำข่าวทางเลือกของสำนักข่าวประชาธรรม