ต้นทุนและผลตอบแทนจากการลงทุนในการผลิตเห็ดฟางเพื่อการค้า

Abstract

เห็ดฟางเป็นพืชผักที่สำคัญชนิดหนึ่ง ในระยะเริ่มแรกประชาชนอาศัยเก็บเห็ดต่างๆ ที่ขึ้นเองตามธรรมชาติ ต่อมาด้วยความพยายามของมนุษย์ในการคิดค้นเทคนิควิธีการเพาะ ทำให้มีเห็ดที่นิยมบริโภคกันโดยทั่วไปแล้วประมาณ 25 ชนิดจากจำนวนเห็ดรับประทานได้ที่ค้นพบแล้ว 2,000 กว่าชนิด เนื่องจากในระยะเวลา 20-30 ปีที่ผ่านมา วิทยาการการเพาะเห็ดได้ก้าวหน้ามากจนเป็นเหตุให้การเพาะเห็ดขยายตัวและรุดหน้าไปอย่างรวดเร็ว ปัจจุบันมีเห็ดที่สามารถเพาะเป็นการค้าที่สำคัญ 5 ชนิด คือ เห็ดแชมบียอง (เห็ดฝรั่ง) เห็ดหอม เห็ดเข็มทอง เห็ดฟาง และเห็ดนางรม สำหรับเห็ดฟางเป็นที่นิยมกันมากในประเทศแถบเอเชียอาคเนย์ ซึ่งประเทศไทยเป็นผู้ผลิตรายสำคัญรายหนึ่งในภูมิภาคแถบนี้ ผู้เขียนมีความเห็นว่าควรที่จะได้มีการศึกษาถึงสภาพการเกี่ยวกับการผลิต ต้นทุนการผลิต ผลการตอบแทนจากการลงทุน ภาวะการค้าเห็ดฟาง ตลอดจนปัญหาและอุปสรรคต่างๆ เพื่อศึกษาถึงปัญหาที่ควรจะได้รับการแก้ไขปรับปรุง การศึกษาครั้งนี้ ผู้เขียนร่วมกับเจ้าหน้าที่กรมส่งเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้ออกสัมภาษณ์เกษตรกรผู้เพาะเห็ดและฟาร์มเห็ดในจังหวัดอุทัยธานี ชัยนาท สิงห์บุรีและปทุมธานี ในการสัมภาษณ์ได้ใช้วิธีการคัดเลือกแบบเฉพาะเจาะจง คัดเลือกเกษตรกรผู้เพาะเห็ดและฟาร์มเห็ดที่ได้รับความสำเร็จจำนวน 57 รายเป็นตัวอย่าง เป็นการผลิตก้อนเชื้อเห็ดฟาง 8 ราย การเพาะเห็ดฟางแบบกองสูง 3 ราย การเพาะเห็ดฟางแบบกองเตี้ย 33 ราย การเพาะเห็ดฟางแบบโรงเรือนชั่วคราว 8 ราย การเพาะเห็ดฟางแบบโรงเรือนถาวร 3 ราย และการเพาะเห็ดฟางแบบโรงเรือนพิเศษ 2 ราย รวมทั้งได้ศึกษาเอกสารและรายงานต่างๆ ที่มีอยู่จากแหล่งที่เกี่ยวข้องด้วยวัตถุประสงค์ของวิทยานิพนธ์เล่มนี้เพื่อต้องการศึกษาต้นทุนและผลตอบแทนการลงทุนในการผลิตเห็ดฟาง โดยเริ่มจากขั้นตอนการผลิตก้อนเชื้อเห็ดฟางไปจนถึงขั้นการเพาะให้เกิดดอก สำหรับต้นทุนการเพาะเห็ดฟางนั้นได้ศึกษาต้นทุนจำแนกตามลักษณะวิธีการผลิตแบบต่างๆ คือ แบบกองสูง แบบกองเตี้ย แบบโรงเรือนชั่วคราว แบบโรงเรือนถาวรและแบบโรงเรือนพิเศษ ส่วนการวิเคราะห์ผลตอบแทนการลงทุนในการเพาะเห็ดฟางจะจำแนกออกเป็น 2 ระดับคือ ระดับเกษตรกรเพื่อเพิ่มรายได้แก่ครัวเรือน ซึ่งได้แก่ แบบกองสูงและกองเตี้ยกับระดับฟาร์มเห็ดเพื่อการค้า ซึ่งได้แก่แบบโรงเรือนชั่วคราว แบบโรงเรือนถาวร และแบบโรงเรือนพิเศษ ผลจากการศึกษาพบว่า ในกรณีการผลิตก้อนเชื้อเห็ดฟาง ขนาด 3,000 ถุง หรือกระป่องต่อรุ่น ทำการผลิตปีละ 15 รุ่น ใช้เงินลงทุนเริ่มแรก 41,400 บาท ต้นทุนการผลิตก้อนเชื้อเห็ดฟางต่อถุงหรือกระป่องเท่ากับ 1.45 บาท อัตราผลตอบแทนค่าขายเท่ากับ 15.22% อัตราผลตอบแทนเงินลงทุนเท่ากับ 42% และใช้ระยะเวลาคืนทุนเท่ากับ 2.33 ปี ในกรณีการเพาะเห็ดฟางแบบกองสูง ขนาด 50 กองต่อรุ่นในพื้นที่ 1 ไร่ ทำการเพาะปีละ 3 รุ่น ใช้เงินทุนเริ่มแรกเท่ากับ 7,070 บาท ต้นทุนการเพาะเห็ดฟางแบบกองสูงเท่ากับ 19.16 บาทต่อกิโลกรัม อัตราผลตอบแทนค่าขายเท่ากับ 3.23% อัตราผลตอบแทนเงินลงทุนเท่ากับ 8.21% และใช้ระยะเวลาคืนทุนเท่ากับ 12.17 ปี ในกรณีการเพาะแบบกองเตี้ย ขนาด 200 กองต่อรุ่นในพื้นที่ 1 ไร่ ทำการเพาะตลอดปีละ18 รุ่น ใช้เงินทุนเริ่มแรกเท่ากับ 7,270 บาท ต้นทุนการเพาะเห็ดฟางแบบกองเตี้ยเท่ากับ 17.87 บาทต่อกิโลกรัม อัตราผลตอบแทนค่าขายเท่ากับ 9.65% อัตราผลตอบแทนเงินลงทุนเท่ากับ 31.86% และใช้ระยะเวลาคืนทุนเท่ากับ 3.13 ปี ในกรณีการเพาะแบบโรงเรือนชั่วคราว ขนาด 10 โรงเรือนต่อรุ่นในพื้นที่ 1 ไร่ ทำการเพาะตลอดปี ปีละ 18 รุ่น ใช้เงินทุนเริ่มแรก 67,870 บาท ต้นทุนการเพาะเห็ดฟางแบบโรงเรือนชั่วคราวเท่ากับ 17.81 บาทต่อกิโลกรัม อัตราผลตอบแทนค่าขายเท่ากับ 9.45% อัตราผลตอบแทนเงินลงทุนเท่ากับ 17.55% และใช้ระยะเวลาคืนทุนเท่ากับ 5.67 ปี ในกรณีการเพาะแบบโรงเรือนพิเศษ ขนาด 10 โรงเรือนต่อรุ่นในพื้นที่ 1 ไร่ ทำการเพาะตลอดปี ปีละ 18 รุ่น ใช้เงินทุนเริ่มแรก 182,230 บาท ต้นทุนการเพาะเห็ดฟางแบบโรงเรือนพิเศษเท่ากับ 15.55 บาทต่อกิโลกรัม อัตราผลตอบแทนค่าขายเท่ากับ 20.34% อัตราผลตอบแทนเงินลงทุนเท่ากับ 30.13% และใช้ระยะเวลาคืนทุนเท่ากับ 3.33 ปี นอกจากนั้นยังพบว่า ผู้เพาะเห็ดมีปัญหาที่สำคัญคือ ราคาเห็ดไม่มีเสถียรภาพ การซื้อขายถูกพ่อค้าคนกลางเอาเปรียบ เกษตรกรผู้เพาะเห็ดขาดความรู้ด้านเทคนิคที่ทันสมัยในการเพาะเห็ด และหน่วยงานของทางราชการที่รับผิดชอบยังขาดประสานงานกัน ซึ่งข้อเสนอแนะมีดังนี้คือ รัฐบาลควรให้มีการร่วมกลุ่มเกษตรกรผู้เพาะเห็ด ส่งเสริมและเผยแพร่ความรู้ด้านวิชาการตลอดจนจัดหาตลาดสำหรับส่งออกเห็ดฟางสู่ต่างประเทศ