ความสำคัญของอันนัมสยามยุทธ์ ต่อไทย กัมพูชา และญวน

Abstract

การวิจัยนี้มุ่งที่จะค้นหาข้อมูลต่างๆ เกี่ยวกับสงครามระหว่างไทยกับญวนในสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์อย่างละเอียดเพื่อศึกษาจุดมุ่งหมายในการทำสงครามของทั้งสองฝ่ายที่ต้องการชิงอำนาจทางการเมืองเหนือเขมร เพื่อเสนอกลยุทธแห่งสงครามในสมัยนั้นของทั้งสองฝ่าย และเพื่อวิเคราะห์ความสำคัญของการทำสงครามซึ่งยืดเยื้อถึง 14 ปีนี้ที่มีต่อคู่ปรปักษ์รวมทั้งเขมรซึ่งเป็นที่ปรารถนาของไทยและญวน เนื้อหาของวิทยานิพนธ์นี้แบ่งได้เป็นสองประเภท คือ การเสนอข้อเท็จจริงและการวิเคราะห์ควบคู่ไปด้วย วิทยานิพนธ์นี้มี 9 บท บทนำกล่าวถึงความเป็นมาของปัญหา ความมุ่งหมายของการวิจัย ขอบเขตการวิจัย วิธีดำเนินการวิจัย และประโยชน์ที่ได้จากวิจัยนี้ บทที่สอง กล่าวถึงสภาพทั่วไปทั้งในด้านการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และการต่างประเทศของประเทศที่เกี่ยวข้องในอันนัมสยามยุทธ์ ซึ่งประกอบด้วยเมืองไทยในสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ญวน ในสมัยพระเจ้าเวียตนามมินมางและพระเจ้าเทียวตรี และเขมรในสมัยสมเด็จพระอุทัยราชาถึงสมเด็จพระหริรักษ์รามา เพื่อเป็นการปูพื้นฐานอย่างคร่าวๆ ว่ามีสภาพอย่างไร จึงทำสงครามขับเคี่ยวกันนานเช่นนั้น บทที่สาม กล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องในอันนัมสยามยุทธ์ในสมัยรัชกาลที่ 1 และรัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เขมรเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญที่ทำให้สัมพันธภาพระหว่างไทยและญวนผันแปรจนเกิดสงครามขึ้นพิจารณาทางภูมิศาสตร์ เขมรเป็นประเทศเล็กๆ ที่อยู่ระหว่างไทยกับญวนซึ่งเป็นประเทศใหญ่ เมื่อใดประเทศที่กำลังมากกว่าแผ่อำนาจเข้ามา เมื่อนั้นเขมรต้องยอมเป็นประเทศราช ส่งบรรณาการให้ทั้งสองฝ่ายมาช้านาน พิจารณาทางประวัติศาสตร์พวกเขมรมักรบพุ่งชิงอำนาจกันเองอยู่เนืองๆ จึงเกิดแตกแยกเป็นสองพวก ซึ่งแต่ละฝ่ายมักไปขอกำลังจากไทยและญวนมาช่วย ดังนั้น เขมรจึงเป็นสมรภูมิระหว่างไทยกับญวนมาแต่สมัยอยุธยา ในสมัยรัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์เกิดจลาจลทั้งในเขมรและญวน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงอุปการะทั้งราชวงศ์ญวนและเขมร แต่การที่ญวนเริ่มมีท่าทีแผ่อำนาจมาทางเขมรตั้งแต่ปลายรัชกาลที่ 1 และในสมัยรัชกาลที่ 2 เจ้าผู้ครองเขมรก็เริ่มฝักใฝ่ทางญวน ทำให้นโยบายของไทยต่อดินแดนซึ่งถือว่าเป็นประเทศราชในทางทฤษฎีเปลี่ยนแปลงไป ไทยเริ่มใช้อิทธิพลเข้าครอบคลุมเขมรในทางปฏิบัติด้วยเพื่อคอนอำนาจของญวน ดังนั้น ในรัชกาลที่ 2 ไทยจึงดำเนินการทหารเข้าครอบครองดินแดนบางส่วนของเขมร เพราะฉะนั้น ความสำคัญของเขมรทวีขึ้น กล่าวคือ มิใช่แต่เพียงเป็นประเทศราชส่งบรรณาการเท่านั้น แต่เป็นประเทศกันกระทบ (Buffer State) ระหว่างไทยกับญวนด้วย บทที่สี่ กล่าวถึงมูลเหตุของอันนัมสยามยุทธ์ที่เกิดขึ้นในรัชกาลที่ 3 ซึ่งเริ่มตั้งแต่ญวนสนับสนุนเขมรตลอดจนลาวให้เอาใจออกห่างจากไทย ไทยจึงฉวยโอกาสเมื่อเกิดจลาจลขึ้นในญวนใต้ซึ่งได้ร้องขอความช่วยเหลือจากไทย เพื่อต่อสู้กับรัฐบาลญวนที่กรุงเว้นั้น เปิดฉากการรบเพื่อชิงอำนาจในเขมรกลับคืนมา สงครามจึงอุบัติขึ้น บทที่ห้า ถึงบทที่แปด กล่าวถึงอันนัมสยามยุทธ์ตั้งแต่ พ.ศ. 2376-2390 ซึ่งแบ่งออกเป็นการรบถึง 4 ครั้งด้วยกัน แต่ละครั้งเสนอการวางแผน การจัดกำลัง กลยุทธ์ ตลอดจนความชำนาญของทั้งสองฝ่ายซึ่งผลัดกันรุกผลัดกันรับ ไม่มีฝ่ายใดที่ได้ชัยชนะอย่างเด็ดขาดยึดครองเขมรไว้ในอำนาจทั้งหมดและได้วิเคราะห์ผลของการรบที่เกิดขึ้นแต่ละครั้งด้วย เป็นที่น่าสังเกตว่า กลยุทธของญวนในการขุดอุโมงค์ซ่อนตัวนั้นเป็นวิธีการที่ได้นำกลับมาใช้อีกในสงครามเวียตนามปัจจุบัน ในที่สุดทั้งญวนและไทยต่างยอมทำไมตรีต่อกันด้วยสภาพการณ์แวดล้อมบางอย่าง ยอมรักษาสถานะเดิม (status quo) ในเขมรไว้ คือ เขมรเป็นประเทศราชขึ้นต่อทั้งไทยและญวน บทที่เก้า เป็นการวิเคราะห์ความสำคัญของอันนัมสยามยุทธ์ต่อประเทศที่เกี่ยวข้อง คือ ไทยกลับมีอำนาจในเขมรและมีความมั่นคงปลอดภัยที่มีเขมรเป็นประเทศคั่นกลางเสมือนรัฐกันกระทบระหว่างไทยกับญวน ญวนก็ได้ชื่อว่ามีอำนาจในเขมรเช่นกัน เพราะเขมรส่งเครื่องราชบรรณาการไปถวายพระเจ้าแผ่นดินญวน ซึ่งสิทธินี้ทำให้เกิดปัญหายุ่งยากและไทยเสียเปรียบเมื่อฝรั่งเศสยึดอำนาจในญวนและอ้างสิทธิสืบมรดกนี้จากญวนเพื่อมีอำนาจในเขมร จนในที่สุดเขมรซึ่งทั้งญวนและไทยต่างรบพุ่งชิงอำนาจกันมานานนั้น ต้องตกไปเป็นของมือที่สาม คือ ฝรั่งเศสไปในสมัยรัชกาลที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ส่วนเขมรนั้นผลจากอันนัมสยามยุทธ์ คือ เป็นประเทศราชของไทยและญวน ทำให้บ้านเมืองยุติการเป็นสมรภูมิรบประชาชนมีโอกาสทำมาหากินค้าขายไปมาอย่างสงบสุขและเสรี ภายใต้กษัตริย์ปกครองมีพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติ สังคมเขมรกลับคืนสู่สภาพปกติ ผู้คนไม่ต้องกระจัดกระจายพลัดพรากจากกัน รวมเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันอีกวาระหนึ่ง ในตอนท้ายผู้เขียนได้สรุปผลของการวิจัย แม้ว่าจะทำการวิจัยตามหลักฐานทางฝ่ายไทยส่วนมาก ซึ่งค้นทั้งเอกสารขั้นต้น คือ สมุดไทยดำจากหอสมุดแห่งชาติ และเอกสารขั้นรองจากหนังสือและวารสารต่างๆ และหลักฐานทางญวนเขมรเท่าที่ค้นคว้าได้ แต่ก็ทำให้ทราบเรื่องราวเกี่ยวกับอันนัมสยามยุทธ์ละเอียดสมดังความมุ่งหมายดังกล่าวข้างต้น และเสนอแนะว่า ถ้าได้ค้นคว้าจากหอจดหมายเหตุญวนและเขมรรวมทั้งไม่มีอุปสรรคในการอ่านภาษานั้นๆ จะได้อะไรใหม่ๆ ที่เป็นประโยชน์อีกด้วย