นโยบายราคาข้าว: การศึกษาในด้านการเมืองของกระบวนการและเครือข่ายนโยบาย

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ วิเคราะห์กระบวนการกำหนดนโยบายราคาข้าวและเครือข่ายนโยบายข้าว ปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงนโยบายราคาข้าว และปัจจัยที่ทำให้นโยบายราคาข้าวของรัฐบาลนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ และรัฐบาลนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร มีแนวนโยบายราคาข้าวที่แตกต่างกัน รวมไปถึงวิเคราะห์ถึงผลจากการเปลี่ยนแปลงนโยบายราคาข้าวของทั้งสองรัฐบาลที่มีต่อเครือข่ายนโยบายข้าว การปรับเปลี่ยนเครือข่ายนโยบาย และตัวแสดงภายในเครือข่ายนโยบาย ผลการศึกษาพบว่า บริบททางการเมืองเป็นปัจจัยหลักที่ส่งผลกระทบโดยตรงต่อกระบวนการในการกำหนดนโยบายราคาข้าว และการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างความสัมพันธ์ภายในเครือข่ายนโยบายมากกว่าปัจจัยด้านบริบทของตลาดข้าวทั้งภายในประเทศและบริบทของตลาดข้าวโลก เนื่องจากบริบททางการเมืองสัมพันธ์ต่ออำนาจของตัวแสดงทางการเมืองที่จะเข้าไปมีบทบาทในการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของเครือข่ายนโยบายและการคัดเลือกตัวแสดงที่จะเข้าไปมีส่วนร่วมในเครือข่ายนโยบาย รวมไปถึงการกำหนดบทบาทและอำนาจของตัวแสดงที่อยู่ภายในเครือข่ายนโยบาย ด้านปัจจัยที่ทำให้รัฐบาลอภิสิทธิ์เปลี่ยนแปลงนโยบายเกิดจากสองปัจจัย คือ ปัจจัยจากปัญหาการดำเนินนโยบายในรัฐบาลที่ผ่านมา และปัญหาการเมืองภายในพรรคร่วมรัฐบาลจากประเด็นการระบายข้าว ในขณะที่การเปลี่ยนแปลงนโยบายในสมัยรัฐบาลยิ่งลักษณ์ เกิดจากปัจจัยทางการเมืองภายหลังการเลือกตั้งปี 2554 ที่รัฐบาลใช้นโยบายราคาข้าวในการหาเสียง ซึ่งจากปัจจัยด้านกระบวนการและเครือข่ายนโยบาย และปัจจัยในการเปลี่ยนแปลงนโยบายของสองรัฐบาลที่แตกต่างกัน ได้ส่งผลให้ทั้งสองรัฐบาลมีการกำหนดนโยบายราคาข้าวที่แตกต่างกัน และส่งผลกระทบต่อตัวแสดงในตลาดข้าวที่ได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงนโยบาย โดยในสมัยรัฐบาลอภิสิทธิ์ กลุ่มผู้ส่งออกข้าว และกลุ่มเกษตรกรรายย่อย เป็นกลุ่มตัวแสดงที่ได้รับประโยชน์ ในขณะที่กลุ่มโรงสี และกลุ่มเกษตรกรที่เคยเข้าร่วมโครงการรับจำนำข้าวในรัฐบาลก่อน เป็นกลุ่มที่เสียประโยชน์ ส่วนในสมัยรัฐบาลยิ่งลักษณ์ กลุ่มโรงสีและเกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการเป็นกลุ่มที่ได้รับประโยชน์ และกลุ่มผู้ส่งออกข้าว พ่อค้าคนกลาง โรงสี และเกษตรกรที่ไม่ได้เข้าร่วมโครงการเป็นกลุ่มที่เสียประโยชน์จากการเปลี่ยนแปลงนโยบาย