การวิเคราะห์กระบวนการประชาคมเพื่อพัฒนาการศึกษาของท้องถิ่น

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์กระบวนการประชาคมเพื่อพัฒนาการศึกษาของท้องถิ่น เพื่อศึกษาปัจจัยสนับสนุนและ ปัจจัยที่เป็นอุปสรรคต่อการทำงานของกระบวนการประชาคมเพื่อพัฒนาการศึกษาของท้องถิ่น และเพื่อนำเสนอแนวทางการขับเคลื่อน กระบวนการประชาคมเพื่อพัฒนาการศึกษาของท้องถิ่นโดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยแบบพหุกรณีศึกษา (Multiple-Case Study) ศึกษากับ กระบวนการประชาคม 2 แห่ง เก็บรวบรวมข้อมูลด้วยวิธีการสังเกตแบบมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์แบบเจาะลึก การสนทนากลุ่ม จาก แหล่งข้อมูล 2 กลุ่ม คือ กลุ่มประชาคม และกลุ่มโรงเรียนที่ได้รับการพัฒนา และอภิปรายกลุ่มเพื่อหาแนวทางการขับเคลื่อนกระบวนการ ประชาคมเพื่อพัฒนาการศึกษาของท้องถิ่น ผู้วิจัยประยุกต์ใช้แนวคิดการก่อตัวของโครงสร้างความสัมพันธ์ทางสังคม (Structuration Theory) ของ Anthony Giddens เป็นกรอบทฤษฎีในการวิเคราะห์งานวิจัย ผลการวิจัยสรุปได้ว่า การเกิดกระบวนการประชาคม ก (นามสมมติ) เกิดจาก 3 เงื่อนไข ได้แก่ 1) เงื่อนไขแกนนำและบุคคล ในท้องถิ่นมีศักยภาพ 2) เงื่อนไขประชาคมในท้องถิ่นมีความเข้มแข็งและก่อตัวมายาวนาน 3) เงื่อนไขท้องถิ่นมีประวัติศาสตร์การให้ ความสำคัญกับการศึกษา ซึ่งประชาคมมีการทำงานโดยใช้วิธีการประชุมในการสร้างความเข้าใจและวางแผนการทำงาน มีการระดมทุน ทรัพยากร การสร้างกระบวนการเรียนรู้ให้กับประชาคม มีการจัดการความรู้และการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และใช้ยุทธศาสตร์การทำงานที่ หลากหลาย เช่น การทำงานแบบร่วมมือ การเชื่อมโยงกับหน่วยงานภาครัฐ และการใช้ครือข่ายการทำงาน ซึ่งประชาคมมีการดำเนินการ พัฒนาการศึกษาโดยการเตรียมความพร้อมด้านห้องเรียน สื่อ อุปกรณ์และพัฒนาบุคลากรโดยการส่งเสริมพัฒนาคุณภาพมาตรฐาน การศึกษาระดับมัธยมศึกษา 3 โรงเรียนหลัก “Big Three Schools” เพื่อให้โรงเรียนเกิดความเท่าเทียมกัน มีการใช้ทรัพยากรร่วมกัน ผลการ พัฒนาพบว่า โรงเรียนที่ได้รับการพัฒนากลายเป็นโรงเรียนในฝันรุ่นที่ 2 หรือเรียกว่า “โรงเรียนดีใกล้บ้าน” ชุมชนมีความศรัทธาเชื่อถือ โรงเรียนโดยการนำลูกหลานกลับมาเรียนที่โรงเรียน โรงเรียนทั้ง 3 โรงเรียนมีการวางแผนรับนักเรียนร่วมกัน ชุมชนและโรงเรียนมี ปฏิสัมพันธ์ที่ดีและให้ความร่วมมือในการพัฒนาการศึกษามากขึ้น

การเกิดกระบวนการประชาคม ข (นามสมมติ) เกิดจาก 4 เงื่อนไข โดยมีเงื่อนไขที่คล้ายคลึงกับกระบวนการประชาคม ก 1 เงื่อนไข ได้แก่ การมีแกนนำในท้องถิ่นมีความเข้มแข็งและมีศักยภาพเข้ามากระตุ้นให้เกิดการรวมตัวกันและมีเงื่อนไขที่แตกต่างกัน 3 เงื่อนไข ได้แก่ 1) เงื่อนไของค์กรภายนอกท้องถิ่นเข้ามากระตุ้นให้เกิดการรวมตัวกัน 2) เงื่อนไขการจัดเวทีประชาคม และ 3) เงื่อนไข ท้องถิ่นมีบทเรียนด้านเศรษฐกิจและสังคมเป็นสิ่งเตือนใจ โดยมีการทำงานที่ใช้เวทีประชาคมในการสร้างความเข้าใจและวางแผนการทำงาน ร่วมกัน มีการระดมทุนจากภาคส่วนต่างๆ มีการใช้ยุทธศาสตร์การทำงานแบบมีส่วนร่วม ยุทธศาสตร์การทำงานแบบเพื่อนร่วมงาน ยุทธศาสตร์การนำศักยภาพที่เข้มแข็งของแต่ละภาคส่วนมาใช้ในการพัฒนา และยุทธศาสตร์การนำเครือข่ายของสมาชิกเข้าร่วม กระบวนการพัฒนา และการสร้างให้ประชาคมและโรงเรียนเป็นองค์กรเอื้อการเรียนรู้ ซึ่งส่งผลให้โรงเรียนเป็นองค์กรเอื้อการเรียนรู้คือ การ ทำให้บุคลากร ครู นักเรียน เป็นบุคคลแห่งการเรียนรู้ มีคุณภาพตามมาตรฐานการศึกษาและอยู่ในสังคมอย่างมีความสุข โรงเรียนผ่าน เกณฑ์การประเมินของสำนักรับรองมาตรฐานและการประเมินคุณภาพการศึกษา (สมศ.) สามารถจัดการศึกษาได้ตอบสนองความต้องการ ของผู้เรียนและท้องถิ่นได้ และโรงเรียนมีเครือข่ายการพัฒนาการศึกษาในท้องถิ่นที่กว้างขวางขึ้น ทั้งนี้มีปัจจัยที่สนับสนุนต่อการทำงานของประชาคมได้แก่ ปัจจัยด้านผู้นำ ปัจจัยการมีองค์กรภายในที่เข้มแข็ง การมีองค์กร ภายนอกเข้ามาสนับสนุน การมีเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การมีสมาชิกประชาคมที่หลากหลาย ส่วนปัจจัยที่เป็นอุปสรรค ได้แก่ กฎระเบียบการใช้ งบประมาณขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น การมีวาระการทำงานจำกัดของสมาชิกประชาคม และการไม่มีองค์กรประสานที่ชัดเจน โดยมี แนวทางการขับเคลื่อนกระบวนการประชาคมเพื่อพัฒนาการศึกษาของท้องถิ่นที่พึงจะเป็นในอนาคต แบ่งเป็น 2 ส่วน 1) การขับเคลื่อนให้ เกิดกระบวนการประชาคม ได้แก่ การใช้ปัญหาเป็นตัวกระตุ้น การเปิดเวทีสาธารณะ การตั้งโครงการพิเศษเพื่อนำร่อง กระตุ้นให้หน่วยงาน หรือบุคคลในจังหวัดเป็นผู้นำ และเปิดให้องค์กรภายนอกเข้ามากระตุ้น 2) การขับเคลื่อนการทำงานของกระบวนการประชาคม เช่น การ เปิดพื้นที่การทำงานด้วยความเข้าใจระหว่างภาคส่วนต่างๆ มีศูนย์ประสานงานที่เข้มแข็ง มีเวทีประชาคมอย่างต่อเนื่องและมีการจัดการความรู้