การประเมินผลทางเศรษฐกิจของโครงการแหล่งน้ำขนาดเล็กในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ : กรณีศึกษาโครงการแหล่งน้ำการเกษตรแบบผสมผสาน

Abstract

จุดมุ่งหมายของงานวิจัยนี้คือ เพื่อศึกษาแนวทางการพัฒนาและส่งเสริมโครงการแหล่งน้ำขนาดเล็ก ประเภทแหล่งน้ำการเกษตรแบบผสมผสาน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลตอบแทนที่คาดว่าจะได้รับและระยะเวลาคืนทุนของโครงการ ในการศึกษานี้เลือกศึกษาแหล่งน้ำที่มีการนำเอาแบบจำลองของอ่างเก็บน้ำอเนกประสงค์ซึ่งถูกพัฒนาและทดลองโดยมหาวิทยาลัย เกียวโต ประเทศญี่ปุ่น มาทำการทดลองก่อสร้างในบางจังหวัดของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภายใต้ความร่วมมือระหว่าง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กรมชลประทาน มหาวิทยาลัยเกียวโต และความช่วยเหลือด้านเงินทุนจากองค์กรความร่วมมือแห่งชาติญี่ปุ่น (Japan International Cooperation Agency :JICA) ซึ่งพบว่าแบบจำลองนี้เมื่อนำมาประยุกต์ใช้ใน การก่อสร้างแหล่งน้ำในที่นาของเกษตรกรแล้วนั้น สามารถเก็บกักน้ำได้เป็นอย่างดี และแก้ปัญหาความเค็มของน้ำซึ่งมักเกิดกับแหล่งน้ำทั่วไปในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ทำให้เกษตรกรสามารถใช้น้ำเพื่อการเกษตรแบบผสมผสานได้ตลอดทั้งปี ผลการศึกษาต้นทุนและผลตอบแทนจากโครงการแหล่งน้ำการเกษตรแบบผสมผสานพบว่า ในกรณีเกษตรกร รายที่ไม่มีโครงการนั้น เกษตรกรจะไม่สามารถปรับเปลี่ยนแบบแผนการผลิตทางการเกษตรของตนเองได้ เนื่องจากขาดแคลนแหล่งน้ำ ทำให้ระดับรายได้จึงไม่มีการเปลี่ยนแปลงมากนักในแต่ละปี และถึงแม้ว่าเกษตรกรจะได้รับรายได้ทั้งจากในและนอก ภาคการเกษตรก็ตาม แต่ก็ไม่เพียงพอต่อการดำรงชีวิต ทำให้ต้องเผชิญกับปัญหาความยากจนอยู่ตลอดเวลา ไม่สามารถยกระดับรายได้รวมทั้งคุณภาพชีวิตของตนเองได้ ส่วนเกษตรกรรายที่มีโครงการ จะมีน้ำในการทำการเกษตรตลอดทั้งปี เกษตรกร จึงสามารถปรับเปลี่ยนแผนการผลิตสู่การผลิตทางการเกษตรแบบผสมผสานได้ เกษตรกรสามารถได้รับรายได้ที่ต่อเนื่องตลอดทั้งปีและมากขึ้นเมื่อเวลาผ่านไป นอกจากนั้นถ้ามีการวางแผนการผลิตรวมทั้งสนับสนุนปัจจัยการผลิตอย่างเพียงพอ จะทำให้เกษตรกรที่มีโครงการนี้มีรายได้ในแต่ละปีสูงเพิ่มขึ้น เห็นได้จากในกรณีที่มีการวางแผนการผลิตจะมีระยะเวลาคืนทุนเพียงสองปีครึ่ง ขณะที่กรณีไม่มีการวางแผนการผลิตต้องอาศัยระยะเวลาคืนทุนเกือบถึงสี่ปี ฉะนั้นความสำเร็จของโครงการแหล่งน้ำการเกษตรแบบผสมผสานนี้ต้องประกอบด้วย ความเหมาะสมของสถานที่ตั้ง การออกแบบทางวิศวกรรมที่ดี มีการบริหารการใช้น้ำอย่างถูกต้อง ตลอดจนต้องมีการวางแผนการผลิตให้เหมาะสม จึงจะทำให้โครงการเป็นเครื่องมือที่เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่การเกษตรระดับไร่นา เกษตรกรสามารถพัฒนาการเกษตรอย่าง มีประสิทธิภาพ ยกระดับรายได้และความเป็นอยู่ของเกษตรกรให้ดีขึ้นตามลำดับ นำไปสู่การพัฒนาการเกษตรที่ยั่งยืน รวมถึง ความยั่งยืนทางด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมอีกด้วย