กระบวนการถ่ายทอดการประโคมด้วยเครื่องประโคมประกอบพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์ในสมัยรัตนโกสินทร์

Abstract

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงบรรยาย โดยใช้ระเบียบวิธีทางประวัติศาสตร์ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาของการประโคมประกอบพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์ ความเป็นมาของเครื่องประโคมความเชื่อ และบทบาทหน้าที่ของเครื่องประโคม และกระบวนการถ่ายทอดการประโคมประกอบ พระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์ในสมัยรัตนโกสินทร์ ผลการวิจัยพบว่า การประโคมด้วยเครื่องประโคมประกอบพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์ เป็นวัฒนธรรมของไทยในการยกย่องเทิดทูนผู้นำของชาติ ที่สั่งสมสืบต่อกันมาเป็นระยะเวลาที่ยาวนาน ดังปรากฏเป็นหลักฐานจากโบราณสถาน โบราณวัตถุ และวรรณคดีต่างๆ นับจากสมัยก่อนประวัติศาสตร์จนถึงปัจจุบัน โดยมีปัจจัยทางศาสนาและการปกครองเป็นตัวกำหนดบทบาทและความสำคัญของเครื่องประโคมประกอบพระราชอิสริยยศดังจะเห็นได้ชัดเจนจากการปกครองในสมัยอยุธยาที่กำหนดให้พระมหากษัตริย์ทรงเป็นเทวราชาตามลัทธิพราหมณ์โดยทรงไว้ซึ่งอำนาจ บารมีและความศักดิ์สิทธิ์เพื่อที่จะปกครองเทวโลกได้ ดังนั้นสัญลักษณ์แห่งความเป็นพระมหากษัตริย์จึงถูกกำหนดขึ้น และเครื่องประโคมประกอบพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์ ก็เป็นส่วนหนึ่งแห่งสัญลักษณ์ที่เพิ่มความขลัง ความศักดิ์สิทธิ์ โดยประกอบด้วย เครื่องประโคม 9 ชนิด คือ มโหระทึก ฆ้องชัย เปิงมาง กลองชนะ สังข์ แตรงอน แตรฝรั่ง ปี่ชวา และ ปี่ไฉน ซึ่งเครื่องประโคมเหล่านี้ต่างก็เป็นเครื่องดนตรีที่มีเสียงซึ่งฟังแล้วเกิดความขลัง ความเร้าใจ บทบาทหน้าที่ของการประโคมก็เพื่อแสดงความเคารพ สักการะ สรรเสริญพระบารมี การแสดงความจงรักภักดี และความผูกพันอันลึกซึ้งระหว่างพระมหากษัตริย์กับราษฎร นอกจากนี้ยังเป็นสัญญาณบอกให้ทราบว่าพระมหากษัตริย์ประทับอยู่ ณ ที่ใด ขณะเดียวกันก็ยังมีบทบาทสำคัญในการพระราชพิธีต่าง ๆ โดยเป็นสัญญาณบอกให้ทราบว่าพระมหากษัตริย์ทรงประกอบพระราชพิธีอันเป็นขั้นตอนสำคัญอยู่ในขณะนั้น จากการศึกษากระบวนการถ่ายทอดการประโคมด้วยเครื่องประโคมประกอบพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์ พบว่า ปัจจุบันนี้งานเครื่องสูงและกลองชนะเป็นหน่วยงานสังกัดสำนักพระราชวัง ที่ทำหน้าที่เสมือนสถาบันทางการศึกษาในการถ่ายทอดการประโคม ซึ่งแบ่งเครื่องประโคมออกเป็น 3 หมวด คือ หมวดเครื่องตี หมวดเครื่องเป่าเสียงเดียว และหมวดเครื่องเป่าทำทำนอง ให้แก่กลุ่มผู้สืบทอด 5 กลุ่ม การถ่ายทอดจะใช้การถ่ายทอดแบบไทยโบราณ โดยงานเครื่องสูงและกลองชนะ จะรับถ่ายทอดการประโคมด้วยเครื่องประโคมทั้ง 3 หมวด ผู้เรียนส่วนใหญ่จะเริ่มเรียนในหมวดเครื่องตีก่อน โดยเรียนจากการปฏิบัติงานในหน้าที่ หลังจากนั้นจึงเริ่มฝึกหัดเครื่องประโคมเสียงเดียว ส่วนการถ่ายทอดหมวดเครื่องเป่าทำทำนองนั้น การถ่ายทอดแตรฝรั่งจะต่อเพลง สำหรับบท ออกขุนนาง และส่งเสด็จ ส่วนการถ่ายทอดปี่ชวาจะต่อเพลงพญาเดินทะแยกลองโยน กระบี่ลีลา และเพลงอัตรา 2 ชั้นอื่นๆ และการถายทอดปี่ไฉนจะต่อเพลงพญาโศกลอยลม ส่วนกลุ่มผู้สืบทอดวิทยาลัยในวังชาย ทหารบก และโรงเรียนเตรียมทหารจะสืบทอดการประโคมกลองชนะ เนื้อหาการเรียนการสอนของวิทยาลัยในวังชายกับทหารบก จะสืบทอดการตีแบบสามไม้หนี สี่ไม้ไล่ และการตีแบบ ติ๋งเปิง ส่วนโรงเรียนเตรียมทหารจะสืบทอดการตีกลองชนะแบบติ๋งเปิงเท่านั้น การเรียนการสอนของทุกกลุ่มจะใช้วิธีการบรรยาย สาธิต และให้ฝึกปฏิบัติซ้ำๆ จนกว่าจะปฏิบัติได้ถูกต้อง กลุ่มดุริยางค์ทหารเรือ จะรับสืบทอดการประโคมด้วยแตรฝรั่งในเพลงสำหรับบท เพียงเพลงเดียว ส่วนการสืบทอดแตรงอน และสังข์นั้นจะปฏิบัติและเรียนรู้ด้วยตนเอง