การแสดงหุ่นกระบอกคณะชูเชิดชำนาญศิลป์ จังหวัดสมุทรสงคราม

Abstract

ศึกษาการแสดงหุ่นกระบอกคณะชูเชิดชำนาญศิลป์ จังหวัดสมุทรสงคราม ระหว่างปี พ.ศ. 2544-2545 โดยเน้นประวัติ วิวัฒนาการ รูปแบบ องค์ประกอบ การจัดการแสดง และเทคนิคการเชิดหุ่นกระบอก ดำเนินการวิจัยโดยศึกษาข้อมูลจากเอกสารที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์บุคคลผู้มีความรู้ความเชี่ยวชาญในการเชิดหุ่นกระบอก การสังเกตการณ์ ตลอดจนการฝึกหัดเชิดหุ่นกระบอกด้วยตนเองจากหัวหน้าคณะชูเชิดชำนาญศิลป์ ผลการวิจัยพบว่า ศิลปะการแสดงหุ่นของไทยมีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาและสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน การแสดงหุ่นของไทยมี 4 ประเภท คือ หุ่นหลวง หุ่นไทย-จีน หุ่นกระบอกและหุ่นละครเล็ก แต่ละประเภทมีความแตกต่างกัน การแสดงหุ่นกระบอกเกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2435 สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หุ่นกระบอกคณะชูเชิดชำนาญศิลป์ตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2495 ที่จังหวัดสมุทรสงคราม โดยนายวงษ์ รวมสุข หุ่นกระบอกคณะชูเชิดชำนาญศิลป์มี ตัวหุ่น และศีรษะหุ่นที่มีขนาดใหญ่กว่าหุ่นกระบอกทั่วไป หัวหุ่นแกะสลักจากไม้เนื้ออ่อน นำมาตกแต่งเขียนสี ลงรัก ปิดทอง มือและกรรเจียกจรแกะจากหนัง ไหล่ของหุ่นแกะจากไม้ให้มีความโค้งลงมาเป็นส่วนอกด้วย การแสดงเน้นความสนุกสนาน ลักษณะเด่นด้านการเชิดคือ การกระทบตัวหุ่นจะกระตุกข้อมือซ้อนกัน 2 ครั้ง การกล่อมตัวหุ่นมีการกล่อมในและกล่อมนอก การเชิดตีลังกาในตัวลิง และการเชิดหกหน้าหกหลังในตัวผีเสื้อสมุทรที่เน้นความตลก เรื่องที่ใช้แสดงที่ นายวงษ์ รวมสุข แต่งขึ้นเองมี 5 เรื่อง คือ มงกุฎเพชรมงกุฎแก้ว ระกาแก้ว กุมารกายสิทธิ์ ศรีสุริยงและคนโททอง แต่เรื่องที่นิยมแสดงในปัจจุบันได้แก่ เรื่องระกาแก้วและพระอภัยมณี วงดนตรีประกอบการแสดงคือวงปี่พาทย์ และต้องมีซออู้บรรเลงประกอบขณะที่ร้องท้าวด้วย การแสดงเริ่มต้นด้วยการบูชาครู การโหมโรง การรำไหว้ครูเบิกโรง แล้วจึงเริ่มต้นแสดง เมื่อจบเรื่องตัวตลกหรือหุ่นโฆษกจะออกมากล่าวอำลา และปี่พาทย์จะทำเพลงกราวรำหรือสรรเสริญพระบารมี เป็นอันสิ้นสุดการแสดง การแสดงหุ่นกระบอกสามารถแสดงทั้งงานมงคลและอวมงคล ผู้สืบทอดการแสดงหุ่นกระบอก คณะชูเชิดชำนาญศิลป์ในปัจจุบันคือ นางกรรณิกา แก้วอ่อน มุ่งเน้นที่สืบทอดและอนุรักษ์การแสดงนี้ให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรม ของจังหวัดสมุทรสงครามสืบไป