แนวคิดว่าด้วยชนชั้นกลางในสังคมไทย

Abstract

การกล่าวถึงคำ "ชนชั้นกลาง" แม้จะมีปรากฏอยู่ทั่วไป แต่ความเข้าใจเกี่ยวกับชนชั้นกลางกลับขาดบรรทัดฐานในการกล่าวถึงร่วมกัน เพราะแนวคิดที่ผู้กล่าวแต่ละคนใช้ตั้งอยู่บนรากฐานความคิดที่แตกต่างหลากหลาย วิทยานิพนธ์นี้มุ่งสำรวจองค์ความรู้และประมวลความรู้ที่เกี่ยวข้องกับเรื่องชนชั้นกลางที่มีผู้ศึกษาไว้ในประเทศไทย โดยให้ความสำคัญกับวิวาทะทางด้านความหมายในทางทฤษฎีของคำชนชั้นกลาง พัฒนาการและบทบาทของชนชั้นนี้ต่อระบบทุนนิยม และความคาดหวังต่อชนชั้นนี้ในกระบวนการพัฒนาระบบทุนนิยม ผลการศึกษาพบว่า การกล่าวถึงคำ "ชนชั้นกลาง" มีแนวคิดหลักอยู่เพียง 2 แนวทาง ได้แก่ แนวคิดวิเคราะห์แบบมาร์กซิส และแนวคิดวิเคราะห์แบบเวเบอเรียน ซึ่งแม้นักคิดในสังคมไทยพยายามนิยามชนชั้นกลางจากบริบทของสังคมไทย แต่หากพิจารณาในรายละเอียดแล้วก็พบว่ามีอิทธิพลของสองแนวคิดข้างต้นอยู่ไม่มากก็น้อย จึงไม่น่าแปลกใจที่พ่อค้า (รายย่อย) และคนงานปกขาว ต่างถูกกำหนดให้เป็นชนชั้นกลางไม่ว่าจะพิจารณาจากแนวคิดใดก็ตาม พัฒนาการของชนชั้นกลางในสังคมไทย แม้สามารถแสดงให้เห็นพลังในการรวมตัวเคลื่อนไหวของคนกลุ่มนี้มาหลายครั้งหลายครา แต่เนื่องด้วยพัฒนาการจิตสำนึกทางชนชั้นของชนชั้นกลางส่วนใหญ่ยังไม่เกิด ทำให้ภาพลักษณ์ของชนชั้นกลางคูเหมือน "คนโลเล" ที่ไม่เอาแน่กับระบการเมืองแบบใด ไม่ว่าเผด็จการหรือประชาธิปไตย อย่างไรก็ตาม เป็นที่แน่ชัดว่าชนชั้นกลางไทยในปัจจุบันต้องการพัฒนาระบบเศรษฐกิจเสรี ภายใต้อุดมการทุนนิยม ดังนั้น ภาพการรวมตัวต่อสู้ของชนชั้นกลางที่ปรากฏขึ้นในประวัติศาสตร์ไทย จึงแสดงให้เห็นถึงความต่อเนื่องของการรวมกลุ่มชนชั้นกลางอย่างค่อยเป็นค่อยไป เพื่อสร้างพลังกดดันให้ความสัมพันธ์ดั้งเดิมภายใต้พันธนาการศักดินาค่อยๆ สูญสลายไป