ตัวละครหญิงในวรรณคดีไทยสมัยอยุธยาและสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น (พ.ศ. 1893-2394)

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อศึกษาลักษณะ บทบาท และกลวิธีการสร้างตัวละครหญิงในวรรณคดีไทยสมัยอยุธยาและสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น โดยเลือกศึกษาวรรณคดี 3 ประเภท คือ วรรณคดี คำสอน วรรณคดีนิราศ และวรรณคดีนิทานและการแสดง

ผู้วิจัยพบว่าตัวละครหญิงในวรรณคดีคำสอนมีลักษณะเป็นแบบอุดมคติในด้านความประพฤติและการ ปฏิบัติตนของผู้เป็นภรรยา คุณสมบัติที่กล่าวไว้ตรงกันในคำสอนหลายฉบับ คือ ความซื่อสัตย์รักเดียวใจเดียว การปรนนิบัติดูแลสามี และความรู้ความสามารถในกิจการบ้านเรือน แนวคิดของภรรยาในอุดมคติเช่นนี้มีอิทธิพลต่อการสร้างตัวละครหญิงในนิราศ นิทาน และวรรณคดีการแสดงด้วย

ตัวละครหญิงในนิราศไม่มีพฤติกรรม แต่เป็นตัวละครที่มีบทบาทสำคัญต่อแก่นเรื่องของวรรณคดีประ เภทนี้ซึ่งเป็นการพิลาปคร่ำครวญถึงหญิงคนรัก ในความคิดคำนึงของกวี นางในนิราศเป็นหญิงที่เพียบพร้อม ด้วยรูปสมบัติและคุณสมบัติ การจากนางทำให้กวีทุกข์ทรมานแสนสาหัส นางในนิราศจึงเป็นส่วนสำคัญต่อการสร้างอารมณ์สะเทือนใจอันเป็นลักษณะเฉพาะของนิราศขึ้น ตัวละครหญิงในวรรณคดีทานและการแสดงมีบทบาทสำคัญต่อการสร้างโครงเรื่องและแก่นเรื่อง เช่นเดียวกันตัวละครชาย ในบางเรื่องตัวละครหญิงไม่ใช่เป็นเพียง “นางเอก” แต่เป็นตัวละครเอก การสร้างตัวละครในวรรณคดีประเภทนี้มีพื้นฐานมาจากตัวละครหญิงแบบอุดมคติในวรรณคดีคำสอน ดังนั้น ตัวละคร หญิงในวรรณคดีประเภทนี้จึงมี 2 แบบ คือ ตัวละครหญิงที่มีลักษณะเด่นตามแบบอุดมคติ และ ตัวละคร หญิงที่มีลักษณะเด่นไม่เป็นไปตามแบบอุดมคติ ตัวละครหญิงส่วนใหญ่สืบทอดขนบการสร้างตัวละครหญิงตามแบบอุดมคติ แต่เนื่องจากตัวละครหญิงในวรรคดีประเภทนี้เป็นภาพสะท้อนของมนุษย์ที่มีเลือดเนื้อ มีอารมณ์ พฤติกรรมบางตอนของตัวละครหญิงจึงอาจขัดแย้งกับอึดมคติ ซึ่งทำให้ตัวละครมีลักษณะสมจริง มีชีวิตชีวา ตัวละครหญิงในวรรณคดีประเภทนี้จึงสร้างความประทับใจแก่ผู้เสพวรรณคดีด้วยบทบาท พฤติ กรรมและลักษณะนิสัยทีแสดงความซับซ้อนของจิตใจและธรรมชาติมนุษย์

พันธกิจอย่างหนึ่งของวรรณคดีไทยคือการสร้างความสุนทรีย์แห่งอารมณ์แก่ผู้เสพ ผู้เสพได้รับความสำเริงอารมณ์จากภาษาที่มีพลังเข้มข้นเร้าความรู้สึก มีเสียงเสนาะและความหมายลึกซึ้ง ลีลาการพรรณนา บางส่วนเป็นที่นิยมกันมากจึงมีการสืบทอดต่อมา จนกลางเป็นขนบทางวรรณศิลป์ที่แสดงความเป็นปราชญ์ทางภาษาของผู้สร้าง เนื้อความตอนที่สร้างสุนทรียรสแก่ผู้เสพมักจะมีตัวละครหญิงเป็นแกนสำคัญ ตัวละครหญิงจึงมีความสำคัญยิ่งในการสร้างสุนทรียรสในวรรณคดีไทย นอกจากนี้ด้วยเหตุที่ประเพณีของวรรณคดีไทย แต่เดิมผูกติดอยู่กับขนบทางนาฎศิลป์ ความหลากรสจึงเป็นลักษณะเด่นของวรรณคดีไทย แม้วรรณคดีไทยทั่วไปจะมีโครงเรื่องคล้าย ๆ กัน แต่ความหลากรส หลายอารมณ์ที่นำเสนอด้วยด้วยลีลาภาษาที่เลือกสรรคแล้วของกวีทำให้วรรณคดีไทยสร้างความสำเริงแก่ผู้เสพ จนอาจกล่าวได้ว่า ตัวละครหญิงมีส่วนในการสร้างความหลากรสอันเป็นรสนิยมทางวรรณศิลป์ของไทยด้วย