ปัญญาสชาดก : ประวัติและความสำคัญที่มีต่อวรรณกรรมร้อยกรองของไทย

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาประวัติการแต่งปัญญาสชาดก ที่มาของเรื่อง พัฒนาการของชาดกในปัญญาสชาดกอย่างละเอียด และศึกษาปัญญาสชาดกภาษาพม่า ภาษาเชียงตุง ภาษาเขมร ภาษาลาว เพื่อพิจารณาถึงการแพร่กระจายและความผิดแผกระหว่างฉบับต่าง ๆ นอกจากนี้ ได้พิจารณาวรรณกรรมร้อยกรองของไทย รวม 63 สำนวน ที่ได้รับอิทธิพลในด้านที่มาจากปัญญาสชาดกด้วย วิทยานิพนธ์นี้แบ่งเป็น 8 บท บทแรกเป็นบทนำ กล่าวถึงความเป็นมาของชาดก นับแต่คัมภีร์ชาดกในพระไตรปิฎก อรรถกถาชาดก บทที่ 2 กล่าวถึงประวัติการแต่ง และความนิยมปัญญาสชาดกที่ปรากฏในวรรณคดีไทย บทที่ 3 ได้พิจารณาถึงการแพร่กระจายของปัญญาสชาดกในประเทศใกล้เคียง คือ พม่า ลาว เขมร การศึกษาในเรื่องดังกล่าวนี้ได้อาศัยต้นฉบับปัญญาสชาดกภาษานั้น ๆ บทที่ 4 วิเคราะห์องค์ประกอบของชาดก เนื้อหาและลักษณะของชาดกในปัญญาสชาดกซึ่งจำแนกตามอิทธิพลของที่มา บทที่ 5 กล่าวถึงพัฒนาการของชาดกในปัญญาสชาดกในด้านโครงเรื่อง ลักษณะและพฤติกรรมของตัวละคร บทที่ 6 กล่าวถึงวรรณกรรมร้อยกรอง 63 สำนวน ซึ่งได้รับอิทธิพลทั้งทางตรงและทางอ้อมจากปัญญาสชาดก บทที่ 7 กล่าวถึงอิทธิพลด้านจริยธรรมของปัญญาชาดกที่มีต่อวรรณกรรมร้อยกรองซึ่งปรากฏในรูปของการแทรกคำสอน และการให้ความสำคัญว่างานนั้นเนื่องด้วยพระพุทธศาสนา บทที่ 8 คือ บทสรุปซึ่งรวมทั้งข้อเสนอแนะ ผลของการวิจัยสรุปได้ว่า ปัญญาสชาดกน่าจะแต่งก่อนปีพุทธศักราช 1808 ในดินแดนทางเหนือของประเทศไทย ซึ่งสันนิษฐานว่าเป็นนครหริภุญไชย (ปัจจุบันคือลำพูน) ความนิยมปัญญาสชาดกได้แพร่กะจายไปในประเทศใกล้เคียง คือ พม่า ลาว เขมร ทำให้ดินแดนเหล่านี้มีปัญญาสชาดกภาษาของตน และเมื่อเปรียบเทียบกับปัญญาชาดกภาษาไทยแล้ว ฉบับเขมรมีความคล้ายคลึงมากที่สุด และฉบับลาวมีความแตกต่างมากที่สุด ที่มาของปัญญาสชาดกส่วนใหญ่ก็คือ วรรณคดีบาลีและสันสกฤต ในจำนวนนี้อรรถกถาชาดก คือ ที่มาที่สำคัญที่สุด กล่าวคือมีอิทธิพลในด้านโครงเรื่องและแนวความคิดต่อชาดกหลายเรื่องในปัญญาสชาดก ส่วนเรื่องพื้นบ้านซึ่งเดิมเคยเชื่อว่าคือที่มาที่สำคัญนั้น ผู้วิจัยพบว่ามีอิทธิพลเพียงส่วนน้อย ปัญญาสชาดกเป็นบ่อเกิดที่สำคัญของวรรณกรรมร้อยกรองของไทย เท่าที่ศึกษาจากต้นฉบับตัวเขียน และฉบับพิมพ์ เป็นที่มาของวรรณกรรมร้อยกรองประเภทต่าง ๆ ถึง 63 สำนวน ชาดกเรื่องที่ได้รับความนิยมมากที่สุด คือ รถเสนชาดก ซึ่งเป็นต้นเค้าของวรรณกรรมร้อยกรอง 13 สำนวน ในบรรดาวรรณกรรมร้อยกรองที่ได้รับอิทธิพลในด้านที่มาจากปัญญาสชาดกนั้น วรรณกรรมประเภทคำกาพย์ (กลอนสวด) สามารถนำไปใช้ประโยชน์ในการปลูกฝังจริยธรรมากที่สุด นอกจากอิทธิพลในด้านที่มาแล้ว ปัญญาสชาดกยังมีอิทธิพลในด้านโครงเรื่อง วิธีแต่งและการสั่งสอนต่อวรรณกรรมทั้ง 63 สำนวนอีกด้วย