การพัฒนาพื้นที่รกร้างว่างเปล่าเพื่อประโยชนืด้านสิ่งแวดล้อมชุมชน : กรณีศึกษาย่านคลองตัน กรุงเทพมหานคร

Abstract

หนึ่งในปัญหาที่มหานครหลายเมือง เช่น กรุงเทพมหานคร กำลังประสบอยู่ในปัจจุบันคือ การใช้พื้นที่เมืองชั้นในอย่างไม่มีประสิทธิภาพ หลายพื้นที่ถูกทิ้งร้าง เสื่อมโทรม นำไปสู่การเกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมชุมชน และการใช้งานพื้นที่ที่ไม่เหมาะสมกับมูลค่าที่ดินและศักยภาพของทำเลที่ตั้ง เช่นเดียวกับพื้นที่ที่เป็นขอบของเมืองชั้นในอย่างย่านคลองตัน ซึ่งเป็นย่านที่พักอาศัยและเศรษฐกิจที่มีทำเลที่ตั้งที่ดีต่อเนื่องจากย่านทองหล่อและเอกมัย อยู่ระหว่างศูนย์ธุรกิจใจกลางเมือง ได้แก่ ย่านสุขุมวิท สีลม สาธร กับพื้นที่ชานเมืองฝั่งตะวันออกของกรุงเทพมหานครและสนามบินสุวรรณภูมิ ใกล้จุดขึ้นลงระบบขนส่งมวลชนสาธารณะรถไฟฟ้า BTS และแอร์พอร์ตลิงค์ แต่กลับพบว่ามีพื้นที่รกร้างว่างเปล่าทั้งขนาดเล็กและใหญ่ ทั้งที่เป็นที่ดินที่ถมแล้วรอการพัฒนา พื้นที่เกษตรกรรมที่ยังใช้งานและถูกทิ้งร้าง และพื้นที่รกร้างว่างเปล่าใต้ทางพิเศษฉลองรัช รวมเป็นพื้นที่กว่า 820 ไร่ พื้นที่ดังกล่าวบางส่วนทำหน้าที่เป็นพื้นที่สีเขียว ที่มีประโยชน์ทางด้านสิ่งแวดล้อมและเป็นที่พักผ่อนหย่อนใจของชุมชน แต่บางส่วนก็สร้างปัญหาให้ชุมชนโดยรอบคือ เป็นพื้นที่เสื่อมโทรม มีทัศนียภาพที่ไม่สวยงามและไม่ปลอดภัย จากการศึกษาพบว่า ชุมชนที่มีสิ่งแวดล้อมดีควรจะต้องมีลักษณะ 6 ประการด้วยกันคือ มีการวางแผนโครงสร้างพื้นฐานที่สอดคล้องกับการใช้ประโยชน์ที่ดิน มีโครงข่ายการสัญจรที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม มีความผสมผสานของที่อยู่ ที่ทำงาน สาธารณูปการ ที่พักผ่อนหย่อนใจ ที่หลากหลายและ มีความหนาแน่นที่เหมาะสม มีสมดุลย์ของพื้นที่สีเขียวกับพื้นที่พัฒนาลักษณะอื่นๆ รวมถึงมีการนำแนวความคิดการออกแบบอย่างยั่งยืน มาประยุกต์ใช้กับการออกแบบสถาปัตยกรรม องค์ประกอบทั้ง 6 นี้ถูกนำมาใช้ในการประเมินสภาพแวดล้อมชุนชนย่านคลองตัน และวิเคราะห์หาโปรแกรมในการออกแบบพื้นที่รกร้างที่อยู่ใกล้เคียง เพื่อให้สามารถสร้างประโยชน์ด้านสิ่งแวดล้อมแก่ชุมชนโดยรอบได้ ผลการสำรวจพบพื้นที่รกร้างขนาดใหญ่เรียงตัวไปตามแนวคลองพระโขนงและคลองตัน และพื้นที่ใต้ทางด่วน ส่วนพื้นที่ขนาดกลางและขนาดเล็กกระจายตัวอยู่ทั่วไปตามพื้นที่ชุมชน โดยมีข้อเสนอแนะในการพัฒนาพื้นที่รกร้างเหล่านี้คือ การปรับปรุงระบบการสัญจรที่ไม่มีประสิทธิภาพ ซึ่งทำได้โดยพัฒนาการเข้าถึง เชื่อมต่อโครงข่ายการสัญจรหลัก เสนอการสัญจรทางเลือก เช่น ทางเท้า ทางจักรยานและการสัญจรทางน้ำ เพื่อให้เกิดโครงข่ายการสัญจรที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม รวมทั้งการเปลี่ยนพื้นที่รกร้างว่างเปล่าเป็นพื้นที่สีเขียวเพื่อส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม รักษาระบบนิเวศ อนุรักษ์เกษตรกรรมชุมชน รองรับกิจกรรมของชุมชนโดยรอบ เพิ่มพื้นที่พักผ่อนหย่อนใจ และพื้นที่สาธารณูปการต่างๆ ที่ขาดแคลน เพื่อเสริมสร้างให้ชุมชนมีสภาพแวดล้อมที่ดีขึ้น นอกไปจากนี้ยังเป็นการเปิดโอกาส ในการสร้างศักยภาพการใช้ประโยชน์ที่ดินให้มีประสิทธิภาพมากขึ้นเช่น การพัฒนาพื้นที่รกร้างให้เป็นพื้นที่พาณิชยกรรม และพื้นที่พักอาศัย เพื่อตอบสนองต่อความต้องการของชุมชนที่จะเกิดขึ้นในอนาคตอีกด้วย