Abstract:
วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งสำรวจการมีส่วนร่วมของชุมชนในกระบวนการสร้างฐานข้อมูล ซึ่งเป็นขั้นตอนแรกและขั้นตอนสำคัญของการจัดทำผังเมืองรวม เนื่องจากเป็นพื้นฐานการตัดสินใจของนักผังเมืองในทุกๆ ขั้นตอนของการจัดทำร่างผังเมืองรวมและการปรับปรุงผังเมืองรวมในอนาคต การวิจัยได้แปรสภาพข้อมูลเชิงบรรยายเป็นข้อมูลเชิงปริมาณ ด้วยการบันทึกความถี่ของแหล่งข้อมูลต่างๆ ที่ได้รับอ้างอิงในฐานข้อมูล โดยเลือกศึกษาฐานข้อมูลผังเมืองรวมระดับชุมชนเนื่องจากเป็นมาตรการทางผังเมืองที่มีผลบังคับใช้เป็นกฎหมายและจัดทำอย่างต่อเนื่อง ฐานข้อมูลที่ศึกษามีทั้งหมด 419 พื้นที่ จัดทำระหว่างปี พ.ศ. 2520 ถึง พ.ศ. 2554 และวิเคราะห์กรณีศึกษา 1 พื้นที่ คือ ฐานข้อมูลผังเมืองรวมชุมชนบางสะพาน การวิเคราะห์ฐานข้อมูลเน้นเปรียบเทียบแหล่งอ้างอิงก่อนและหลัง พ.ศ. 2540 ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่รัฐธรรมนูญรับรองสิทธิชุมชนในการมีส่วนร่วมจัดการทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมและเป็นช่วงเวลาที่รัฐส่วนกลางเริ่มถ่ายโอนภารกิจด้านผังเมืองสู่ท้องถิ่น การวิจัยพบว่า กระบวนการสร้างฐานข้อมูลผังเมืองรวมยังไม่ครบถ้วนตามกรอบการเก็บข้อมูลของกรมโยธาธิการและผังเมือง อีกทั้งยังเป็นการรวบรวมข้อมูลฝ่ายเดียวของนักผังเมือง โดยชุมชนมีส่วนร่วมน้อยมากในการสร้างฐานข้อมูล โดยเฉพาะชุมชนชนบทซึ่งเป็นพื้นที่ 2 ใน 3 ของผังโดยเฉลี่ย ข้อมูลจากการประชุมรับฟังความคิดเห็นประชาชนได้รับการอ้างอิงเพียงร้อยละ 0.6 ของฐานข้อมูลทั้งหมดในยุคก่อนสิทธิชุมชน และเพิ่มขึ้นเพียงเล็กน้อยเป็นร้อยละ 8 ในยุคสิทธิชุมชน นอกจากนี้ ตัวชี้วัดเชิงปริมาณยังส่งผลให้มีการเร่งรัดจัดทำผังเมืองรวม การสำรวจประชากรได้เปลี่ยนเป็นการสำรวจอาคารและการใช้ประโยชน์ที่ดิน ส่งผลให้ชุมชนมีโอกาสน้อยลงในการร่วมสร้างฐานข้อมูล องค์การปกครองส่วนท้องถิ่นยังคงมีบทบาทจำกัด โดยเฉพาะองค์การบริหารส่วนตำบล ในขณะที่หน่วยงานในกระทรวงมหาดไทยได้รับการอ้างอิงมากที่สุดทั้งในยุคก่อนและหลังสิทธิชุมชน ข้อมูลที่ได้รับการอ้างอิงอย่างสม่ำเสมอได้แก่ข้อมูลด้านผลิตภาพทางเศรษฐกิจและผลประโยชน์ระดับประเทศ มิใช่ข้อมูลด้านคุณภาพชีวิตหรือผลประโยชน์ของชุมชนท้องถิ่น
