Abstract:
การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเงื่อนไขหรือปัจจัยของสัณฐานพื้นที่และลักษณะทางสังคมเศรษฐกิจ ที่มีผลต่อกระบวนการเกิดและการเปลี่ยนแปลงของตลาดชุมชนริมน้ำบริเวณลุ่มน้ำท่าจีน ลักษณะสัณฐานพื้นที่และลักษณะทางสังคมเศรษฐกิจของตลาดชุมชนริมน้ำบริเวณลุ่มน้ำท่าจีนตั้งแต่อดีตและปัจจุบัน รวมทั้งเงื่อนไขหรือปัจจัยที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงและการคงอยู่ของตลาดชุมชนริมน้ำบริเวณลุ่มน้ำท่าจีน โดยในงานวิจัยนี้ใช้ทฤษฎีหลักสัณฐานศูนย์กลาง (theory of spatial centrality) ที่อธิบายถึงกระบวนการเกิดสัณฐานศูนย์กลาง (centrality as a process) (Hillier, 1999) รวมถึงแนวคิดปฏิสัมพันธ์ทางสังคม (Kaufman 1959) แนวคิดองค์กรชุมชน (สมพันธ์ เตชะอธิก, 2540) แนวคิดระบบกิจกรรม (Chapin,1972) และแนวคิดระบบที่ตั้ง (Rapoport,1977) ที่จะนำมาใช้ในการอธิบายโดยเฉพาะในประเด็นที่มีความเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงที่ทำให้ตลาดชุมชนริมน้ำแต่ละแห่งมีความแตกต่างกัน การวิจัยนี้แบ่งเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนที่ 1 ศึกษากระบวนการเกิดและการเปลี่ยนแปลงของตลาดชุมชนริมน้ำระดับพื้นที่รวม โดยอาศัยการวิเคราะห์ข้อมูลจากการทบทวนเอกสาร แบบจำลองโครงสร้างเชิงสัณฐาน การลงสำรวจพื้นที่ และการสัมภาษณ์ทั่วไป ส่วนที่ 2 ศึกษารายละเอียดเกี่ยวกับกระบวนการเกิดและการเปลี่ยนแปลงของตลาดชุมชนริมน้ำกรณีศึกษา ได้แก่ กลุ่มตลาดชุมชนริมน้ำเดิมคงอยู่แต่มีสภาพ ที่ซบเซา (ตลาดเก้าห้อง) กลุ่มตลาดชุมชนริมน้ำที่สิ้นสุดหรือเลิกให้บริการ (ตลาดบ้านกร่าง) และกลุ่มตลาดชุมชนริมน้ำที่ได้รับการฟื้นฟูขึ้นใหม่ (ตลาดสามชุก) โดยอาศัยข้อมูลจากการทบทวนเอกสาร แบบจำลองโครงสร้างเชิงสัณฐาน การสำรวจพื้นที่ การสัมภาษณ์เชิงลึก และการใช้แบบสอบถาม ส่วนที่ 3 การสรุปผลการศึกษาจากข้อค้นพบสำคัญที่ได้จากการวิเคราะห์ รวมถึงข้อสรุปที่เป็นนัยเชิงแนวคิดทฤษฎี และข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ผลจากการวิจัยพบว่า สัณฐานพื้นที่เป็นเงื่อนไขพื้นฐานที่มีผลต่อการเลือกที่ตั้งของตลาดชุมชนริมน้ำ ที่มีความได้เปรียบในเชิงที่ตั้ง ที่โครงสร้างเชิงสัณฐานของการสัญจรทางน้ำและทางบก (ทางเกวียน) มีศักยภาพการเข้าถึงสูง ทำให้เกิดตลาดชุมชนริมน้ำขึ้น ในขณะที่การเปลี่ยนแปลงและการคงอยู่ของตลาดชุมชนริมน้ำในปัจจุบันขึ้นอยู่กับเงื่อนไขของลักษณะทางสังคมเศรษฐกิจ ได้แก่ ผู้กระทำ และระบบกิจกรรม ที่ทำให้ตลาดชุมชนริมน้ำแต่ละแห่งในปัจจุบัน แม้ว่าจะยังคงอยู่เช่นเดียวกัน แต่มีสภาพที่แตกต่างกัน ได้แก่ ตลาดชุมชนริมน้ำเดิมคงอยู่แต่มีสภาพที่ซบเซา และตลาดชุมชนริมน้ำที่ได้รับการฟื้นฟูขึ้นใหม่
