รูปแบบเขื่อนป้องกันน้ำท่วมเพื่อวิถีชีวิตชุมชนเมืองริมน้ำ กรณีศึกษา ชุมชนปากคลองมหาสวัสดิ์ กรุงเทพมหานคร

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบของแนวเขื่อนป้องกันน้ำท่วมเพื่อวิถีชีวิตชุมชนเมืองริมน้ำ บริเวณชุมชนปากคลองมหาสวัสดิ์ กรุงเทพมหานคร โดยผู้วิจัยต้องการค้นหาว่าจากลักษณะการตั้งถิ่นฐานของชุมชนริมน้ำภาคกลางตามบริบทแบบไทย ที่มีลักษณะเฉพาะทางกายภาพแบบสะเทินน้ำสะเทินบกและมีความหลากหลายของกิจกรรมในการใช้งานพื้นที่ริมน้ำ รูปแบบของแนวเขื่อนป้องกันน้ำท่วมที่สอดคล้องกับลักษณะการตั้งถิ่นฐานดังกล่าวควรมีรูปแบบอย่างไร โดยมีสมมติฐานคือ แนวเขื่อนป้องกันน้ำท่วมต้องมีรูปแบบที่หลากหลาย ซึ่งเกิดจาก(1)ลักษณะทางกายภาพและสังคมของพื้นที่ริมน้ำที่แตกต่างกันย่อมต้องการรูปแบบของแนวเขื่อนป้องกันน้ำท่วมที่แตกต่างกัน และ(2)จากความต้องการมีปฏิสัมพันธ์กับน้ำที่ต่างกันของแต่ละประเภทกิจกรรมและกลุ่มผู้ใช้งานย่อมต้องการรูปแบบของแนวเขื่อนป้องกันน้ำท่วมที่แตกต่างกัน โดยทำการสำรวจ แบบสอบถามและสัมภาษณ์เชิงลึก ประกอบผลการวิเคราะห์กรณีตัวอย่างและแนวทางการออกแบบแนวเขื่อนบนพื้นที่เสี่ยงภัยในระดับสากล เพื่อกำหนดเกณฑ์และลำดับขั้นตอนการออกแบบ ซึ่งจะทำให้ทราบถึงรูปแบบของแนวเขื่อนในแต่ละลักษณะทางกายภาพและสังคมของพื้นที่ริมน้ำ จากการศึกษาพบว่า รูปแบบของแนวเขื่อนป้องกันน้ำท่วมที่สอดคล้องกับลักษณะการตั้งถิ่นฐาน แบบสะเทินน้ำสะเทินบก ตามบริบทแบบไทยควรมีความหลากหลาย โดยขึ้นอยู่กับองค์ประกอบ 2 ประการ ได้แก่ (1) ลักษณะทางกายภาพและสังคมของพื้นที่ริมน้ำ และ (2) ความต้องการมีปฏิสัมพันธ์กับน้ำที่ต่างกันของประเภทกิจกรรมและกลุ่มผู้ใช้งาน ดังจะเห็นได้จาก การกำหนดคุณลักษณะการกั้นน้ำของแนวเขื่อนและการปรับองค์ประกอบทางกายภาพเพื่อใช้งานรูปแบบอื่น ที่สัมพันธ์กับระดับปฏิสัมพันธ์กับน้ำในระดับ น้อย กลางและมาก ที่แตกต่างกันไปในแต่ละประเภทชุมชน 2 ประเภทหลัก คือ 1)พื้นที่ชุมชนเมือง และพื้นที่ชุมชนเมืองกึ่งเกษตร ที่ต้องการเครื่องมือป้องกันพื้นที่ต่อระดับน้ำ และต้องการให้แนวเขื่อนมีการออกแบบการใช้งานเพื่อเป็นพื้นที่สาธารณะแก่ชุมชน เช่น ทางเดินริมน้ำ,ทางจักรยาน เนื่องจากความหนาแน่นของประชากรในพื้นที่สูง และควรคำนึงถึงองค์ประกอบในการเชื่อมโยงโครงข่าย การสัญจรทั้งทางบกและทางน้ำเข้าด้วยกัน ดังนั้น คุณลักษณะแนวเขื่อนในการกั้นน้ำที่ค้นพบในพื้นที่จึงมี 2 ลักษณะ คือ ไม่ยอมให้น้ำผ่านได้เลย และยอมให้น้ำผ่านได้แค่บางส่วน ในขณะที่ 2) พื้นที่ชุมชนเกษตร ต้องการเพียงการปรับตัวองค์ประกอบทางกายภาพ โดยเฉพาะในระดับตัวเรือนเพื่ออาศัยอยู่กับระดับน้ำ แนวเขื่อนควรมีการออกแบบที่คำนึงถึงองค์ประกอบทางกายภาพตัวเรือน ที่สำคัญในการใช้น้ำของประชาชน อาทิช่องเปิดและบันไดสู่น้ำ, อู่จอดเรือ รวมถึงการเชื่อมต่อกับโครงข่ายเส้นทางสัญจรภายในพื้นที่เนื่องจากความหนาแน่นน้อย และยังต้องการใช้น้ำอยู่ คุณลักษณะในการกั้นน้ำของแนวเขื่อนที่ค้นพบจึงมีเพียงแนวเขื่อนที่ยอมให้น้ำผ่านได้แค่บางส่วน ที่ช่วยลดความรุนแรงของกระแสน้ำ ทั้งในระดับชุมชนและตัวเรือนเท่านั้น จากข้อค้นพบ จึงนำไปสู่ข้อเสนอแนะที่ว่า ในการออกแบบแนวเขื่อนป้องกันน้ำท่วม ที่สอดคล้องกับลักษณะการตั้งถิ่นฐาน และลดผลกระทบต่อวิถีชีวิตของชุมชนน้อยที่สุด นอกจากต้องคำนึงถึงคุณลักษณะในการกั้นน้ำของพื้นที่ที่สัมพันธ์กับรูปแบบพฤติกรรมแล้ว ควรมีการออกแบบพื้นที่ใช้งานริมน้ำร่วมกับแนวเขื่อนอีกด้วย