Abstract:
วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาถึงแนวความคิดและสถานะของหลักนิติธรรมตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 โดยมีประเด็นปัญหาว่าความหมาย องค์ประกอบและสถานะของหลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญยังไม่มีความชัดเจน ดังนั้น ผู้เขียนจึงได้ศึกษาแนวความคิดทั่วไปของหลักนิติธรรม และหลักนิติธรรมในระบบกฎหมายต่างประเทศ ได้แก่ ประเทศอังกฤษ ประเทศสหรัฐอเมริกา และประเทศสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี ตลอดจนหลักนิติธรรมในประเทศไทยทั้งในส่วนของที่มาและเจตนารมณ์หลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ และการนำหลักนิติธรรมมาใช้บังคับโดยองค์กรต่าง ๆ ได้แก่ ศาลรัฐธรรมนูญ และศาลปกครอง เพื่อนำมาเป็นแนวทางในการวิเคราะห์ความหมาย องค์ประกอบและสถานะของหลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญให้เกิดความชัดเจนต่อไป จากการศึกษาพบว่าหลักนิติธรรมตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มีที่มาและเจตนารมณ์เกี่ยวกับการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน การป้องกันการผูกขาดอำนาจรัฐและการใช้อำนาจอย่างไม่เป็นธรรม การป้องกันการมีผลประโยชน์ทับซ้อน และการทำให้การตรวจสอบและการถ่วงดุลเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ โดยกำหนดให้องค์กรต่าง ๆ ต้องปฏิบัติหน้าที่ให้เป็นไปตามหลักนิติธรรมโดยอยู่บนพื้นฐานของรัฐธรรมนูญและกฎหมาย ทั้งยังต้องสามารถอธิบายและให้เหตุผลได้ นอกจากนี้ จากการศึกษาการนำหลักนิติธรรมมาใช้บังคับโดยศาลรัฐธรรมนูญและศาลปกครอง พบว่าองค์กรดังกล่าวได้มีบทบาทสำคัญในการทำให้หลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญมีความชัดเจนมากขึ้น กล่าวคือ องค์กรดังกล่าวได้ให้ความหมาย และวางหลักเกี่ยวกับองค์ประกอบของหลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญโดยมีความสอดคล้องกับที่มาและเจตนารมณ์ของหลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ และโดยมีความสัมพันธ์กับบทบัญญัติอื่น ๆ ในรัฐธรรมนูญ และในส่วนสถานะของหลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ ซึ่งมีสถานะเป็นหลักการที่มีค่าบังคับในระดับรัฐธรรมนูญนั้น ศาลรัฐธรรมนูญได้มีการวางหลักเกี่ยวกับสถานะของหลักนิติธรรมตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญว่าหลักนิติธรรมมีสถานะเป็นหลักการพื้นฐานที่สำคัญของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ผู้เขียนจึงมีข้อเสนอแนะไว้ 4 ประการ ประการที่ 1 องค์กรต่าง ๆ ควรปฏิบัติตามหลักนิติธรรมโดยคำนึงถึงแนวทางตามที่ศาลรัฐธรรมนูญและศาลปกครองได้มีการให้ความหมาย และวางหลักเกี่ยวกับองค์ประกอบและสถานะของหลักนิติธรรมไว้ ประการที่ 2 ศาลรัฐธรรมนูญและศาลปกครองควรมีการวางหลักเกี่ยวกับองค์ประกอบของหลักนิติธรรมโดยสัมพันธ์กับบทบัญญัติอื่น ๆ ในรัฐธรรมนูญ ประการที่ 3 องค์กรต่าง ๆ ควรมีการนำแนวความคิดหลักนิติธรรมมาใช้บังคับในแนวทางเดียวกันโดยคำนึงถึง “คำ” ที่ได้รับการรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญเป็นสำคัญ และประการที่ 4 สังคมไทยควรที่จะต้องมีการศึกษาเพื่อให้เกิดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับหลักนิติธรรมให้มากยิ่งขึ้น