วาทกรรม พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น ในสังคมไทย : ศึกษากรณีพิพิธภัณฑ์ในภาคอีสาน

Abstract

จุดเน้นของงานวิจัยฉบับนี้คือการศึกษาแนวความคิด ทั้งนี้โดยทำความเข้าใจผ่านการทบทวน วิพากษ์การก่อรูปและแปรรูปความหมายและการดำเนินการของ “พิพิธภัณฑ์” ที่ส่งผลต่อการสร้าง “วาทกรรมพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น” ของสังคมไทยในลักษณะเชิงวิภาษวิธีกับบริบทแวดล้อมของแต่ละช่วงเวลา นอกจากนี้ยังพยายามศึกษาและทำความเข้าใจวิธีการรับรู้และการแสดงออกต่อมโนทัศน์ที่เกี่ยวข้องกับ “พิพิธภัณฑ์” ของผู้คนในพื้นที่กรณีศึกษา ตลอดทั้งกระบวนการสร้าง “ความหมาย” และ “อัตลักษณ์” ผ่าน “ภาพตัวแทน” ที่ถูกนำเสนอในพื้นที่ของพิพิธภัณฑ์ด้วย อนึ่ง ผู้วิจัยได้ศึกษาและนำเสนอออกเป็นสองส่วนหลักที่สัมพันธ์กันคือ “พิพิธภัณฑ์กับชาติ” และ “พิพิธภัณฑ์กับท้องถิ่น” โดยส่วนแรกนั้นได้ทบทวนมโนทัศน์พื้นฐานที่เกี่ยวข้องกันคือ “พิพิธภัณฑ์” “ชาติ” “มรดก” “ความทรงจำ” และ “ความรู้/อำนาจ” สำหรับกรณีพิพิธภัณฑสถานแห่งชาตินั้นอาจกล่าวได้ว่าเป็นอีกหนึ่งของ “เทคโนโลยีอำนาจ” ที่ถูกใช้เพื่อผลิตและผลิตซ้ำอุดมการณ์และวาทกรรม “ชาติ” ทั้งนี้ผ่านการชี้นำของญาณทัศน์(episteme)หรืออภิเรื่องเล่าที่เป็นตัวกำหนดกรอบการมอง “ความดี ความงาม ความจริง” ของสังคมไทยนั่นก็คือสถาบันกษัตริย์และพุทธศาสนา ซึ่งมักถูกนำไปใช้รองรับ สร้างความชอบธรรมในการแสวงหาและใช้อำนาจ ตลอดทั้งผลประโยชน์จากฝ่ายต่างๆ และยังเป็นส่วนหนึ่งที่ถูกดึงไปร่วมในการผลิตซ้ำโครงสร้างความรุนแรงในสังคมไทยทั้งในแง่สัญลักษณ์และปฏิบัติการทางสังคมด้วย ดังนั้น จึงเชื่อมโยงกับส่วนที่สองซึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็นสิ่งที่ตามมา(corollary)จากการใช้อำนาจของ “รัฐ-ชาติ” และ “พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ” ที่เกิดจากการนำ “วัตถุ” หรือ “มรดก” มาอ้างอิงและรองรับการสร้าง “ความทรงจำรวมหมู่” ให้เป็น “ความทรงจำของชาติ” และ “อัตลักษณ์ของชาติ” ของพลเมือง โดยผ่านการตอกย้ำและแพร่กระจายในรูปแบบของ “ความรู้” นำสังคม ดังนั้น “วาทกรรมพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น” จึงถือว่าเป็นการเคลื่อนไหวทางสังคมรูปแบบหนึ่งที่เข้ามารับบทบาทในการตอบโต้กับปัจจัยต่างๆที่ทำให้เกิดความไม่เท่าเทียมในสังคม ไม่ว่าจะเป็นความพยายามที่จะช่วงชิง ตอบโต้และร่วมตีความหมายของ “ชาติ” จากมุมมองที่หลากหลายหรือเสริมพลังเพื่อสร้างพื้นที่ของท้องถิ่นและคนธรรมดาให้มีตัวตนขึ้นมา อย่างไรก็ตาม “พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น” ที่เป็นอยู่และ “วาทกรรมพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น” อันเป็นตัวแบบอุดมคติที่อยากเป็นนั้น ก็ดูจะลักลั่นและห่างไกลกันอยู่นัก ดังนั้น การดำรงอยู่ของ “พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นกรณีศึกษา”จึงเป็นเพียงปรากฏการณ์ที่สะท้อนอารมณ์โหยหาอดีตและสุนทรียภาพรวมหมู่ของผู้จัดทำเท่านั้น