Abstract:
อุปมาอุปไมยในคัมภีร์วิสุทธิมรรค ทางด้านเนื้อหาพบว่า เน้นใช้สิ่งที่เป็นรูปธรรม คือ ภาพชีวิตคนสมัยนั้นในด้านต่าง ๆ เช่น การเมือง สังคม เศรษฐกิจ วิถีชีวิตเปรียบเทียบกับพระธรรมคำสั่งสอน ทางด้านรูปแบบการใช้พบว่า รูปแบบประโยคอุปมามี ๒ ลักษณะคือ ประโยคที่ไม่มีกริยาคุมพากย์ใช้คำบอกอุปมาประเภท วิย, อิว มีการใช้ ๕๔๕ ครั้ง เน้นเปรียบเทียบในลักษณะคำต่อคำ กับประโยคที่มีกริยาคุมพากย์ มี ๒ กลุ่มคือ กลุ่มสมาสรูป ใช้ ๑๖๑ ครั้ง มักใช้ในเนื้อหาที่เป็นหมวดหมู่เดียวกัน และกลุ่มประโยคที่เป็น ย-ต ใน รูป ยถา-เอวํ, ยถา-ตถา, เสยฺยถา-เอวํ ใช้ ๒๒๘ ครั้ง และในรูป ยถา-เอวํ สมฺปทมิทํ-, ยถา-ตถูปม- ใช้ ๙ ครั้ง เปรียบเทียบในลักษณะความต่อความ อุปมาเหล่านี้มีความสัมพันธ์กับโครงสร้างเนื้อหา คือ ศีล สมาธิ และปัญญาโดยตรง เพราะเป็นสื่อที่จะให้เข้าใจเนื้อหา ยิ่งเนื้อหาเป็นนามธรรมมากขึ้นเท่าใด ผู้รจนาใช้อุปมามากขึ้นเท่านั้น จะเห็นได้จากจำนวนการอุปมาที่เพิ่มขึ้นตาม ลำดับจากสีลนิทเทสไปปัญญานิทเทส
