รัฐธรรมนูญและสถาบันการเมือง : ศึกษารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ.2495

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มุ่งศึกษาถึงรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2495 กับบริบททางการเมืองก่อนประกาศใช้รัฐธรรมนูญ ความเป็นมาในการจัดทำ ตลอดจนเจตนารมณ์ของผู้ร่างรัฐธรรมนูญ และการบังคับใช้รัฐธรรมนูญในสภาพความเป็นจริง ผลจากการศึกษาพบว่า การที่คณะรัฐประหารทำการรัฐประหารรัฐบาลของตน เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ.2494 นั้นก็เพื่อต้องการล้มรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2492 และสถาบันการเมืองภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวลง เพื่อนำรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ฉบับวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ.2475 กลับมาแก้ไขเพิ่มเติมและประกาศใช้อีกครั้งหนึ่งในปี พ.ศ.2495 เนื่องจากรัฐธรรมนูญฉบับนี้กำหนดรูปแบบการปกครองในระบบรัฐสภาในรูปของสภาเดียว โดยมีบทเฉพาะกาลที่กำหนดให้สภาผู้แทนราษฎรประกอบด้วยสมาชิก 2 ประเภทมีจำนวนเท่ากัน คือ สมาชิกประเภทที่ 1 มาจากการเลือกตั้ง สมาชิกประเภทที่ 2 พระมหากษัตริย์ทรงตั้งชื่นมีจำนวนเท่ากับสมาชิกประเภทที่ 1 และมีสิทธิและหน้าที่เช่นเดียวกับสมาชิกประเภทที่ 1 แต่โดยที่ รัฐธรรมนูญมิได้บัญญัติให้ผู้หนึ่งผู้ใดเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการแต่งตั้งสมาชิกประเภทที่ 2 ไว้เป็นการเฉพาะในทางปฏิบัติจึงเป็นการมอบอำนาจให้นายกรัฐมนตริ ทำให้นายกรัฐมนตรีสามารถเสนอรายชื่อบุคคลที่ตนเห็นชอบเข้าดำรงตำแหน่งเป็นสมาชิกประเภทที่ 2 เพื่อใช้เป็นฐานอำนาจของรัฐบาลในสภาได้ และโดยที่สมาชิกภาพชองสมาชิกประเภทที่ 2 นี้ ตามรัฐธรรมนูญกำหนดให้มีระยะเวลานานถึง 10 ปี และไม่อาจถูกยุบเลิกได้โดยผลชองการยุบสภาผู้แทนราษฎร ดังนั้น จึงเปิดโอกาสให้คณะรัฐประหารสามารถแต่งตั้งทหารประจำการให้เช้ามามีบทบาทในทางการเมืองในฐานะ สมาชิกประเภทที่ 2 เพื่อเป็นหลักประกันเสถียรภาพให้แก่รัฐบาลเป็นอย่างดี คณะรัฐประหารหวังที่จะเข้ามามีอำนาจในการปกครองบริหารประเทศอย่างเติมที่ โดยอาศัยรัฐธรรมนูญฉบับนี้เป็นเครื่องมือในการแสวงหาอำนาจอันชอบธรรมในการปกครอง ซึ่งรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ.2492 ที่บังคับใช้อยู่ก่อนการทำรัฐประหารในครั้งนี้ไม่เปิดโอกาสให้คณะรัฐประหารที่เป็นทหารประจำการได้ใช้อิทธิพลแทรกแซงทางการเมืองได้อย่างเติมที่ เพราะมีการกีดกันมิให้ข้าราชการประจำเข้ารับตำแหน่งทางการเมือง ในช่วงระยะเวลาระหว่างการประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ รัฐบาลจึงสามารถใช้ สมาชิกประเภทที่ 2 เป็นฐานอำนาจทำการควบคุมสภาได้อย่างเติมที่ นอกจากนี้ยังได้มีการจัดตั้ง “ คณะกรรมการนิติบัญญัติตามนโยบายของรัฐบาล” เพื่อรวบรวมเสียงสนับสนุนจากสมาชิกประเภทที่ 1 ด้วยการให้ผลประโยชน์ตอบแทนแก่ผู้ที่ให้การสนับสนุนกับฝ่ายรัฐบาล ดังนั้น ฝ่ายบริหารจึงสามารถใช้อิทธิพลครอบงำฝ่ายนิติบัญญัติได้อย่างเต็มที่ ในทางปฏิบัติรัฐสภาจึงไม่อาจทำหน้าที่เป็นกลไกในการตรวจสอบและถ่วงดุลอำนาจกับฝ่ายบริหารได้มากนัก หากแต่กลายเป็นเครื่องมือและกลไกของกระบวนการในการตรากฎหมายเพียงเพื่อรับรองความชอบธรรมของฝ่ายบริหารเท่านั้น ในช่วงต่อมาได้เกิดปัญหาดวามขัดแย้งภายในคณะรัฐประหาร จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ จึงท่าการรัฐประหารในวันที่ 16 กันยายน พ.ศ.2500 และได้ทำการรัฐประหารอีกครั้งหนึ่งในวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ.2501 ซึ่งการรัฐประหารครั้งนี้มีผลให้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ได้ถูกยกเลิกไป ผลการศึกษาทำให้ทราบว่า คณะรัฐประหารได้สร้างรัฐธรรมนูญฉบับนี้ขึ้นมาเพื่อเป็นเครื่องมือทางการเมืองในการรักษาอำนาจชองตนโดยใช้อำนาจตามรัฐธรรมนูญดังกล่าวบริหารประเทศแทนพระมหากษัตริย์ รวมทั้งสร้างสถาบันทางการเมือง เช่น สภาผู้แทนราษฎรขึ้นมารองรับการใช้อำนาจของตน ตลอดจนใช้อำนาจทหารและอำนาจราชการขจัดศัตรูทางการเมืองชองตนออกไปจากเวทีการเมือง ซึ่งแสดงให้เห็นว่ารัฐธรรมนูญฉบับนี้เป็นไปเพื่อประโยชน์ของคณะรัฐประหารมากว่าประชาชน