นิทานพื้นเมืองลาว : ลักษณะเด่นและความสัมพันธ์กับสังคม

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษานิทานพื้นเมืองลาว เพื่อวิเคราะห์ลักษณะเด่นและศึกษาความสัมพันธ์กับสังคม ผลการวิจัยสามารถแบ่งนิทานพื้นเมืองลาวที่รวบรวมได้จำนวน 158 เรื่องเป็น 5 ประเภท ได้แก่ นิทานมหัศจรรย์ จำนวน 54 เรื่อง นิทานปรับปราจำนวน 34 เรื่อง นิทานตลกขำขัน จำนวน 34 เรื่อง นิทานสัตว์ จำนวน 21 เรื่อง และตำนาน จำนวน 15 เรื่อง นิทานพื้นเมืองลาวมีทั้งลักษณะเป็นสากลสามารถจัดให้เข้ากลุ่มตาม ดัชนีอนุภาคนิทานพื้นเมือง ของ สติธ ธอมป์สัน ได้ และมีลักษณะเด่นที่สัมพันธ์กับสภาพภูมิศาสตร์และสังคมเกษตรกรรม ลักษณะเด่นของนิทานมหัศจรรย์คือ ตัวละครเอกมักกำพร้า ยากจน แต่เก่งกล้าสามารถและมีคุณธรรม แนวคิดสำคัญของนิทานมหัศจรรย์คือ ธรรมะชนะอธรรม นิทานปรัมปราส่วนใหญ่มีเนื้อหาอธิบายธรรมชาติรอบตัว และสัมพันธ์กับเทพเจ้าโดยเฉพาะแถน นิทานตลกขำขันส่วนใหญ่เสนอแนวคิดเรื่องคนเจ้าปัญญา รองลงมาได้แก่นิทานคนจอมโง่ และนิทานเสียดสีล้อเลียนชนชั้นสูง นิทานสัตว์มักมีเนื้อหาเกี่ยวกับการใช้สติปัญญาเพื่อเอาตัวรอดจากอันตรายและนิทานคติสอนใจ ส่วนตำนานมักเป็นตำนานสถานที่ รองลงมาคือตำนานเกี่ยวกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในท้องถิ่นได้แก่ เงือก และปลาศักดิ์สิทธิ์ ตำนานวีรบุรุษ และตำนานเบ็ดเตล็ด การศึกษานิทานพื้นเมืองลาวสะท้อนให้เห็นสภาพสังคมและวัฒนธรรมหลายด้าน ได้แก่ สภาพสังคมที่มีชนชั้น การเลือกคู่ครองที่แม้หนุ่มสาวมีอิสระที่จะพบปะกันได้ แต่การแต่งงานต้องได้รับความเห็นชอบจากผู้ใหญ่ ลักษณะครอบครัวเป็นครอบครัวขนาดเล็ก มีความสัมพันธ์ระหว่างเครือญาติสูง เศรษฐกิจเป็นแบบยังชีพ การประกอบอาชีพมักเป็นอาชีพทางด้านเกษตรกรรม มีความเชื่อเรื่องผีและโชคลาง รวมทั้งพุทธศาสนา