การใช้สิทธิโดยสุจริต

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาหลักสุจริต (Good faith) ในมาตรา 5 แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ของไทยซึ่งเป็นหลักทั่วไป (General principle) เป็นรากฐานของระบบกฎหมายแพ่ง และเป็นบทกฎหมายยุติธรรม (Jus Aequum) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้เกิดความยุติธรรมอย่างแท้จริงแก่คู่พิพาทที่นำคดีไปสู่ศาล แต่เนื่องจากลักษณะการบัญญัติเป็นข้อความทั่วไป เป็นแนวทางกว้างๆ มีเนื้อความที่ยังไม่แน่นอนชัดเจน ทำให้เป็นปัญหาและความยากลำบากในการทำความเข้าใจหลักกฎหมายนี้เป็นอย่างยิ่ง อีกทั้งหลักสุจริตมีความหมายขอบเขตกว้างขวางจนยากที่จะกำหนดหลักเกณฑ์ที่แน่นอนได้ อันเป็นสาเหตุแห่งปัญหาที่จะนำหลักกฎหมายนี้ไปปรับใช้แก่คดีต่างๆ ได้อย่างสะดวกและมีประสิทธิภาพ ดังนั้นจึงได้ทำการศึกษาค้นคว้าหลักกฎหมายเพื่อรวบรวมและวางแนวบรรทัดฐานคำพิพากษาฎีกาเป็นหลักเกณฑ์กว้างๆ ในการศึกษาได้พบว่า หลักสุจริตดังกล่าวเป็นหลักแห่งการอยู่ร่วมกันในสังคมเป็นหลักวิญญูชนผู้เกี่ยวข้องพึงปฏิบัติต่อกัน และมีความสำคัญเป็นรากฐานของระบบกฎหมายแพ่งทั้งปวงเพื่ออำนวยความเป็นธรรม และเป็นหลักกฎหมายที่สามารถนำไปปรับใช้กับข้อเท็จจริงต่างๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมได้เป็นอย่างดี ในระบบกฎหมายแพ่งไทยได้ยอมรับความสำคัญและหน้าที่ดังกล่าวเช่นเดียวกันประเทศภาคพื้นยุโรป แต่ความจริงแล้วการนำไปปรับใช้แก้คดีข้อพิพาทยังค่อนข้างน้อย โดยที่ยังไม่มีหลักเกณฑ์การปรับใช้ที่เป็นรูปธรรมวิทยานิพนธ์ฉบับนี้จึงได้เสนอแนวทางโดยอาศัยจากการศึกษาทฤษฎีหลักกฎหมายทั้งของไทยและต่างประเทศ แนวคิดทางนิติปรัชญา หลักแห่งความยุติธรรมและเหตุผล (Rational) รวมทั้งจากการรวบรวมคำพิพากษาฎีกามาวางแนวบรรทัดฐานเป็นหลักเกณฑ์กว้างๆ เพื่อเป็นกรอบในการนำไปใช้ซึ่งสามารถกำหนดเป็น 2 แนวทาง ได้แก่ หลักเกณฑ์ในการทำหน้าที่อำนวยความเป็นธรรมให้แก่คู่พิพาท และหลักเกณฑ์ในการนำไปปรับใช้กับข้อเท็จจริงใหม่ๆ ที่เกิดขึ้น หลักเกณฑ์ทั้งสองประการดังกล่าวเป็นหลักเกณฑ์การนำหลักสุจริตมาปรับใช้แก่คดีข้อพิพาทที่ความแน่นอนชัดเจนพอสมควร ซึ่งผู้ใช้กฎหมายสามารถนำมาเป็นแนวทางการปรับใช้ได้เป็นอย่างดีอันเป็นการแก้ไขปัญหาช่องว่างแห่งความยุติธรรมของกฎหมายหรือสัญญา อันจะก่อให้เกิดความยุติธรรมอย่างแท้จริงแก่คู่พิพาทที่นำคดีขึ้นสู่ศษลได้อย่างมีประสิทธิผล อันเป็นการเสริมสร้างการอำนวยความยุติธรรมแก่สาธารณชนให้เกิดขึ้นเป็นรูปธรรมซึ่งสอดคล้องกับหลักแห่งความเป็นธรรม เหตุผลและความถูกต้องได้อย่างสมบูรณ์