แนวทางการพัฒนาชุมชนแขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

Abstract

พื้นที่แขวงวัดกัลยาณ์ประกอบไปด้วยชุมชนเก่าแก่ 6 ชุมชน และชุมชนที่เกิดขึ้นใหม่อีก 6 ชุมชน ท่ามกลางเวลาที่ผ่านเลยไป สภาพทางสังคมของชุมชนก็มีวิวัฒนาการอย่างค่อยเป็นค่อยไป โดยอาศัยสภาพทางกายภาพเป็นเสมือนแรงผลักที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ส่งผลให้โครงสร้างและรูปแบบทางสังคมของชุมชนเปลี่ยนแปลงตามไปด้วย ดังนั้น วัตถุประสงค์ของการศึกษาจึงมุ่งเน้นการศึกษาองค์ประกอบทางสังคม ซึ่งจะนำไปสู่การวางแผนพัฒนาที่เหมาะสมกับสภาพทางสังคม และรูปแบบการตั้งถิ่นฐานทั้งในอดีต ปัจจุบัน และในอนาคต ศึกษาโดยการสอบถาม สัมภาษณ์ตรง และการสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วมในพื้นที่ ซึ่งอาศัยแนวคิดวิธีการวิเคราะห์เครือข่ายชุมชน (Social Network Analysis:SNA) เป็นพื้นฐาน ประกอบกับผู้วิจัยได้คิดค้นวิธีการวิเคราะห์ชุมชนบนพื้นที่ (Social Network Analysison Site:SNAS) ซึ่งเป็นการประยุกต์จากแนวคิดทางสังคมศาสตร์ เข้ากับแนวคิดการวางผังทางกายภาพ แบ่งออกเป็น 4 ขั้นตอน ได้แก่ ขั้นตอนที่ 1) การศึกษารูปแบบการปฏิสัมพันธ์และความผูกพันร่วมของคนในชุมชนต่างๆ ในแขวงวัดกัลยาณ์ ขั้นตอนที่ 2) รูปแบบการปฏิสัมพันธ์ของชุมชนต่างๆ และบทบาท หน้าที่ของแขวงวัดกัลยาณ์ในปัจจุบัน ขั้นตอนที่ 3) การคาดการณ์ทิศทางการเปลี่ยนแปลงเครือข่ายชุมชน จากการเปลี่ยนแปลงระดับความผูกพันร่วม ขั้นตอนที่ 4) การคาดการณ์การเปลี่ยนแปลงชุมชนและบทบาทหน้าที่ของแขวงวัดกัลยาณ์ในอนาคต ผลจากการวิเคราะห์ดังกล่าวทำให้สามารถระบุศักยภาพ ข้อจำกัด โอกาสในการพัฒนาชุมชน ตลอดจนแนวโน้มทิศทางของการเปลี่ยนแปลง ของชุมชนในอนาคตและสามารถแบ่งชุมชนออกได้เป็น 4 กลุ่มคือ กลุ่ม A ชุมชนที่ควรอนุรักษ์ประกอบด้วย ชุมชนกุฎีจีน ชุมชนกุฎีขาว ชุมชนวัดบุปผารามและชุมชนโรงคราม กลุ่ม B ชุมชนที่เสื่อมถอย ได้แก่ ชุมชนหลังโรงเรียนซางตาครูซและชุมชนบุกรุกหลังโรงเรียนศึกษานารี กลุ่ม C ชุมชนที่กำลังปรับตัว ได้แก่ ชุมชนวัดกัลยาณ์ ชุมชนวัดประยูรวงศ์ ชุมชนริมคลองบางไส้ไก่และชุมชนอิสรภาพซอย 26 กลุ่ม D ชุมชนที่กำลังเกิดขึ้นใหม่ ได้แก่ ชุมชนอิสรภาพซอย 18 และชุมชนอิสรภาพซอย 20 จากการศึกษาดังกล่าวจึงนำมาใช้ในการวางแผนพัฒนาแขวงวัดกัลยาณ์ ซึ่งสรุปได้ใน 2 ประเด็นคือ ประเด็นที่ 1) แผนพัฒนาชุมชนในแขวงวัดกัลยาณ์ หมายถึงการออกแบบกระบวนการพัฒนาชุมชน โดยมีจุดมุ่งหมายของการเปลี่ยนแปลงในเชิงสร้างสรรค์ แผนพัฒนาชุมชนนี้เป็นแผนพัฒนาทางด้านสังคมศาสตร์ ประเด็นที่ 2) แผนพัฒนาแขวงวัดกัลยาณ์ภายใต้แนวคิดการอนุรักษ์และพัฒนาชุมชน เป็นแผนพัฒนาที่มุ่งเน้นการพัฒนาสภาพแวดล้อมทางกายภาพ ซึ่งสามารถสังเคราะห์ได้ 2 แนวทาง ได้แก่ 2.1 แนวทางการออกแบบพื้นที่กันชน 2.2 แนวทางการจัดการพื้นที่แบบผสมผสาน นอกจากนั้นการศึกษานี้ได้เสนอโครงสร้างการพัฒนารูปแบบทางกายภาพ ในการวางพัฒนาแขวงกัลยาณ์ โดยอาศัยผลการศึกษาการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางสังคม ซึ่งเป็นพื้นฐานของรูปแบบการตั้งถิ่นฐานแบบใหม่อีกด้วย