การเลือกตัวอย่างแบบสถิติเพื่อการตรวจสอบบัญชี

Abstract

การเลือกตัวอย่างแบบสถิติได้มีการนำมาใช้อย่างกว้างขวางในสาขาวิชาต่างๆ เช่น การอุตสาหกรรม การแพทย์ และการตลาด การประสบความสำเร็จในการนำมาใช้ในด้านต่าง ๆ ทำให้ผู้สอบบัญชีอิสระ ซึ่งใช้เทคนิคการเลือกตัวอย่างในการทดสอบอยู่เสมอ ๆ ให้ความสนใจในการนำการเลือกตัวอย่างแบบสถิติมาใช้กับงานตรวจสอบ ทั้งนี้เพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพของงานตรวจสอบ และเพื่อให้ผลงานของผู้สอบบัญชีเป็นที่น่าเชื่อถือต่อบุคคลโดยทั่วไป เนื่องจากการเลือกตัวอย่างแบบใช้วิจารณญาณซึ่งผู้สอบบัญชีปฏิบัติอยู่นั้นไม่มีหลักเกณฑ์ที่แน่นอน (Objectivity) และในการเลือกตัวอย่างนั้นมักจะได้รับอิทธิพลจากทัศนคติ ความรู้ ประสบการณ์ของผู้สอบบัญชีแต่ละคนซึ่งแตกต่างกันไป การเลือกตัวอย่างแบบสถิติสามารถจะนำมาใช้ได้กับการทดสอบภายใต้มาตรฐานการสอบบัญชีซึ่งเป็นที่ยอมรับโดยทั่วไป โดยจะต้องมีการให้ความสัมพันธ์ระหว่างการวัดค่าความเสี่ยงทางสถิติ ซึ่งประกอบด้วยค่าผิดพลาดจากการใช้ตัวอย่าง และระดับความเชื่อมั่นกับวัตถุประสงค์ในด้านการตรวจสอบ เนื่องจากผู้สอบบัญชีไม่คุ้นเคยกับวิธีการทางสถิติ และการนำมาใช้กับงานตรวจสอบนั้นยังเป็นเทคนิคที่มิได้นำมาใช้กันโดยทั่ว ๆ ไป การศึกษาให้ทราบถึงแนวทางหรือวิธีการในการนำมาใช้ ตลอดจนปัญหาซึ่งอาจจะเกิดขึ้นจากการนำมาใช้จะเป็นประโยชน์ต่อผู้สอบบัญชีโดยทั่วไป ในการศึกษาค้นคว้า ผู้เขียนอาศัยข้อมูลจากตำราต่าง ๆ ความเห็นของนักบัญชีผู้มีชื่อเสียง สถาบันผู้สอบบัญชีรับอนุญาตของสหรัฐอเมริกา การวิจัยที่มีผู้เคยกระทำมาแล้ว คู่มือการสอบบัญชีในสำนักงานซึ่งผู้เขียนปฏิบัติงานอยู่ ตลอดจนประสบการณ์ในการปฏิบัติงานโดยตรงของผู้เขียน เนื่องจากการค้นคว้าในเรื่องดังกล่าวยังมิได้มีผู้ใดกระทำอย่างจริงจังในประเทศไทย ข้อมูลต่าง ๆ จึงได้มาจากเอกสารวิจัยซึ่งมีผู้กระทำไว้แล้วในต่างประเทศ โดยเฉพาะข้อคิดเห็นจากรายงานพิเศษซึ่งออกในปี ค.ศ. 1962 โดยคณะกรรมการเกี่ยวกับการเลือกตัวอย่างแบบสถิติซึ่ง AICPA ได้แต่งตั้งขึ้น วิธีการดำเนินการศึกษาจะเป็นไปตามขั้นตอนของปัญหาพื้นฐานของการเลือกตัวอย่างซึ่งประกอบไปด้วยการกำหนดวัตถุประสงค์ของการทดสอบ การเลือกตัวอย่าง การกำหนดขนาดของตัวอย่างที่เหมาะสม และการประเมินผล ซึ่งรวมถึงการตัดสินใจของผู้สอบบัญชีโดยใช้ผลจากตัวอย่าง ในบทก่อนสุดท้ายก็จะเป็นตัวอย่างการนำการเลือกตัวอย่างแบบสถิติมาใช้กับงานทดสอบในด้านต่าง ๆ ของผู้สอบบัญชี การเลือกตัวอย่างแบบสถิติ แม้ว่าจะมีข้อได้เปรียบเหนือกว่าการเลือกตัวอย่างแบบใช้วิจารณญาณ แต่ก็มิได้หมายความว่าผู้สอบบัญชีจะต้องนำการเลือกตัวอย่างแบบสถิติมาใช้ในการทดสอบทุกครั้ง ทั้งนี้เพราะในบางสถานการณ์การเลือกตัวอย่างแบบใช้วิจารณญาณก็มีความเหมาะสมมากกว่า การเลือกตัวอย่างแบบสถิติมีปัญหาหรือข้อจำกัดบางประการในการนำมาใช้ เช่น ปัญหาเรื่องการให้ความสัมพันธ์ระหว่างค่าผิดพลาดจากการใช้ตัวอย่างและระดับความเชื่อมั่นกับวัตถุประสงค์ในการตรวจสอบ ค่าใช้จ่ายในการตรวจสอบ และความรู้ความเข้าใจหลักเกณฑ์ด้านสถิติ เป็นต้น อย่างไรก็ตาม การที่ผู้สอบบัญชีได้ทราบถึงแนวทางหรือหลักเกณฑ์ในการนำมาใช้ก็จะเป็นประโยชน์ เพื่อจะได้พิจารณาถึงโอกาสหรือสถานการณ์ซึ่งการเลือกตัวอย่างแบบสถิติจะมีความเหมาะสม นอกจากนั้น ในกรณีที่กิจการซึ่งตรวจสอบอยู่ใช้วิธีการเลือกตัวอย่างแบบสถิติกับการปฏิบัติงาน เช่น แผนกตรวจสอบภายในของกิจการซึ่งตรวจสอบอาจใช้วิธีการเลือกตัวอย่างแบบสถิติในการปฏิบัติงาน ผู้สอบบัญชีควรมีความรู้ความสามารถที่จะประเมินความน่าเชื่อถือและใช้ได้ของวิธีการที่กิจการใช้ ในอนาคตอันใกล้เชื่อว่า การเลือกตัวอย่างแบบสถิติจะเข้ามามีบทบาทสำคัญกับงานการตรวจสอบมากขึ้น เพราะกิจการส่วนมากจะขยายขนาดใหญ่ขึ้น ปริมาณข้อมูลที่ผู้สอบบัญชีต้องตรวจสอบมีมาก ผู้สอบบัญชีย่อมต้องการวิธีการซึ่งมีหลักเกณฑ์ และน่าเชื่อถือมากกว่าการเลือกตัวอย่างแบบใช้วิจารณญาณซึ่งผู้สอบบัญชีใช้อยู่