ลักษณะการประกอบอาชีพเกษตรกรรมในเขตชนบทจังหวัดชลบุรี

Abstract

การศึกษาลักษณะการประกอบอาชีพเกษตรกรรมในเขตชนบทจังหวัดชลบุรีนี้ต้องการศึกษาสภาพเศรษฐกิจและสังคมเกษตรกรรมในหมู่บ้านที่มีลักษณะแตกต่างกันทางภูมิศาสตร์และสิ่งแวดล้อมไม่เหมือนกัน นอกจากนี้ยังเป็นจังหวัดที่มีการพัฒนาการเกษตรอย่างกว้างขวางจังหวัดหนึ่ง ผู้วิจัยได้อาศัยข้อมูลจากโครงการชลบุรี (ของวิจัยทางสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย) ที่ได้ทำการศึกษาเก็บข้อมูลขั้นพื้นฐานและสำรวจสภาพทางภูมิศาสตร์ทั่วไปของจังหวัดเขตเมืองและชนบท สำหรับวิธีการที่ศึกษาวิจัยนั้นได้ใช้ 2 วิธี คือ แบบสังเกตและมีส่วนร่วมด้วยและการใช้แบบสอบถาม แต่ในส่วนที่จะเสนอเป็นวิทยานิพนธ์นี้จะศึกษาเฉพาะส่วนที่เป็นชนบท โดยมีเจ้าหน้าที่สถาบันดำเนินงานเก็บรวบรวมข้อมูลตลอดระยะเวลา 1 ปี ในหมู่บ้านซึ่งเป็นการศึกษาแบบใกล้ชิดระยะยาว เพื่อศึกษาสภาพแวดล้อมทางสังคมอย่างละเอียดและวิถีทางการดำเนินชีวิตของเกษตรกรในชนบท วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ได้มีความมุ่งหมายที่จะศึกษาเพื่อพิสูจน์สมมุติฐานใดๆ หากแต่จะมุ่งศึกษาเพื่อจะทราบข้อเท็จจริง เกี่ยวกับลักษณะสังคมเศรษฐกิจตลอดจนปัญหาต่างๆ ที่ปรากฏหรืออาจเกิดขึ้นได้ในอนาคตเกี่ยวกับอาชีพเกษตรกรรม ซึ่งเป็นอาชีพที่สำคัญสำหรับประชาชนในภูมิภาคนี้ สำหรับตัวอย่างที่นำมาศึกษานี้ได้ใช้วิธีศึกษาครัวเรือนที่มีลักษณะความสัมพันธ์เชิงการหน้าที่ที่มีต่อชุมชน (Functional Community) เป็นเกณฑ์ในการเลือก เพื่อที่จะได้เห็นลักษณะของชุมชนชนบทอย่างแท้จริง โดยไม่คำนึงถึงครัวเรือนที่มีอยู่ในเขตหมู่บ้านเดียวกันตามกฎหมาย แต่มิได้มีความสัมพันธ์กับสถาบันที่เป็นศูนย์กลางของหมู่บ้าน หมู่บ้านแรกที่ศึกษานี้ตั้งอยู่ในที่ราบลุ่มทิศตะวันออกของจังหวัด คือ หมู่บ้านหนองไทร ตำบลหมอนนาง อำเภอพนัสนิคมมีครัวเรือนตัวอย่าง 43 ครัวเรือน หมู่บ้านที่สองคือ หมู่บ้านหนองไผ่แก้ เป็นหมู่บ้านที่เกิดขึ้นในตำบลหนองอิรุณ อำเภอบ้านบึง มีครัวเรือนตัวอย่าง 43 ครัวเรือน และหมู่บ้านบางเสร่เป็นชุมชนชายทะเลในตำบลจอมเทียน อำเภอสัตหีบ เนื่องจากเป็นหมู่บ้านที่มีขนาดเล็กจึงได้ศึกษาแบบประชากรทั้งหมู่บ้านมีครัวเรือนทั้งหมด 119 ครัวเรือนสำหรับในการศึกษาเกี่ยวกับลักษณะการประกอบอาชีพเกษตรกรรมนี้จะศึกษาเฉพาะจากครัวเรือนเกษตรกรรมที่มีที่ดินในการถือครองในการเพาะปลูกเท่านั้น ได้ตัวอย่างครัวเรือนที่ทำการเกษตรคือ หนองไทร 74 ครัวเรือน หนองไผ่แก้ว 40 ครัวเรือนและที่บางเสร่ 14 ครัวเรือน จากการศึกษาครั้งนี้พบว่า ความสำคัญของเกษตรกรรมในหมู่บ้านชนบทในภูมิภาคแห่งนี้ขึ้นอยู่กับสภาพภูมิศาสตร์และสิ่งแวดล้อม กล่าวคือ หมู่บ้านหนองไทร เป็นชุมชนที่มีการอพยพตั้งรกรากนานกว่า 50 ปี เป็นระยะที่โรงงานอุตสาหกรรมยังไม่แพร่หลายประชากรที่เข้ามาบุกเบิกหวังที่จะทำนาเพื่อปลูกข้าวไว้บริโภคเป็นสำคัญ ขนาดที่ดินก็บุกเบิกเท่าที่กำลังความสามารถ ถึงแม้ว่าภายหลังเมื่อมีการปลูกมันสำปะหลังและอ้อยขึ้นในท้องที่ใกล้เคียง เกษตรกรก็หันมาเพาะปลูกพืชเหล่านี้เพื่อเป็นรายได้บ้าง แต่การพัฒนาไม่ได้เต็มที่เพราะเกษตรกรเป็นเจ้าของที่ดินรายย่อยๆ และมีขนาดจำกัด สำหรับหมู่บ้านหนองไผ่แก้ว พบว่าการเข้ามาบุกเบิกครั้งแรกนั้นก็เพื่อเปลี่ยนสภาพป่าที่ดินทำไร่ ซึ่งต้องใช้ที่ดินเพาะปลูกจำนวนมาก เจ้าของที่ดินมักจะเป็นผู้มีอิทธิพลและเป็นนายทุนที่มิได้เพาะปลูกเอง เกษตรกรที่ทำไร่จึงมีสภาพที่เป็นผู้เช่าส่วนมาก ที่ดินส่วนใหญ่มีความสมบูรณ์จึงไม่พบปัญหาเกี่ยวกับการเกษตรมากเท่าใด อย่างไรก็ตาม สภาพการดำรงชีวิตของเกษตรกรยังอยู่ภายใต้อิทธิพลของนายทุนทีคอยเอารัดเอาเปรียบและมุ่งแต่ประโยชน์จากที่ดินฝ่ายเดียวมากกว่าที่จะสนใจปรับปรุงคุณภาพของดินหรือลงทุนร่วมกับผู้เช่าเพื่อเพิ่มผลผลิตให้มากขึ้น ส่วนหมู่บ้านบางเสร่นั้น โดยที่สภาพทั่วไปทางภูมิศาสตร์และสิ่งแวดล้อมทำให้เกษตรกรรมลดความสำคัญลงไป เนื่องจากที่เป็นชุมชนชนบทชายทะเล ที่ตั้งมานานที่สุด การเกษตรกรรมได้เข้ามาถึงจุดที่ไม่สามารถพัฒนาต่อไปได้มีปัจจัยหลายประการ เช่น มีที่ดินจำกัด ในชุมชนมีการประกอบอาชีพประมง การค้า ธุรกิจมากรายได้ที่ได้จากอาชีพอื่นมีอัตราสูง นอกจากนี้ยังตั้งอยู่ห่างไกลจากแหล่งรับซื้อ ความสำคัญของการเกษตรกรรมจึงลดลงไป ผลจากการศึกษาครั้งนี้พอจะเป็นแนวทางช่วยการตัดสินใจของผู้ที่จะสนใจในการวางแผนพัฒนาด้านเกษตรกรรมในภูมิภาคนี้ หรือที่อื่นๆ ที่มีลักษณะทางภูมิศาสตร์และสิ่งแวดล้อมใกล้เคียงกัน ไม่ว่าจะเป็นระดับภาค หรือทั้งประเทศ โดยเฉพาะเกี่ยวกับความป้องกันความสูญเปล่าในทางเศรษฐกิจเอารัดเอาเปรียบของนายทุน การฟื้นฟูและรักษาสภาพดินโดยการทดลองปลูกพืชอื่นๆ หมุนเวียนการใช้กรรมวิธีการผลิตสมัยใหม่ ฯลฯ เพื่อยกระดับการครองชีพของเกษตรกรให้ดีขึ้นตามแผนพัฒนาประเทศต่อไป