อิทธิพลของสภาพแวดล้อมกานภาพภายในสำนักงาน ที่มีต่อพฤติกรรมของผู้ใช้ : การศึกษากรณีตัวอย่างอาคารสำนักงานใหญ่ ของธนาคารกสิกรไทยและธนาคารศรีนคร

Abstract

งานวิจัยนี้เป็นการศึกษาถึงอิทธิพลของสภาพแวดล้อมกายภาพของอาคารสำนักงานที่มีต่อพฤติกรรมของผู้ใช้สอย โดยทำการศึกษาในอาคารสำนักงานใหญ่ ธนาคารกสิกรไทย และอาคารสำนักงานใหญ่ ธนาคารศรีนคร ซึ่งมีลักษณะทางกายภาพของที่ทำงานแตกต่างกันเพื่อศึกษาเบื้องต้นว่าสภาพแวดล้อมกายภาพมีแนวโน้มที่จะมีผลกระทบต่อพฤติกรรมของผู้ใช้สอยอย่างไร สมมุติฐานหลักของการวิจัยนี้คือลักษณะทางกายภาพของที่ทำงานที่แตกต่างกันในธนาคารทั้งสองน่าจะมีผลกระทบทำให้พฤติกรรมของผู้ใช้สอยในแต่ละธนาคารมีความแตกต่างกันไปด้วย สมมุติฐานนี้เป็นไปตามทฤษฎีทางจิตวิทยาสภาพแวดล้อม ซึ่งยอมรับกันว่าสภาพแวดล้อมกายภาพมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมของมนุษย์ พฤติกรรมของมนุษย์ในสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกันจะแตกต่างกันไป นอกจากนี้ยังได้ทำการศึกษาตัวแปรในเรื่องตำแหน่งชั้นที่ผู้ใช้สอยทำงานอยู่, ระยะเวลาที่ผู้ใช้สอยทำงานอยู่ในอาคารและความหนาแน่นของผู้ใช้สอย ซึ่งเป็นไปได้ว่าจะมีผลกระทบต่อพฤติกรรมของผู้ใช้สอยนอกเหนือไปจากลักษณะทางกายภาพของสภาพแวดล้อม ลักษณะทางกายภาพของที่ทำงานที่แตกต่างกันในธนาคารทั้งสอง กล่าวคือ ในธนาคารกสิกรไทย ตำแหน่งชั้นที่ทำการศึกษาวิจัยอยู่ในชั้นที่ 3 – 7 เนื้อที่ใช้สอยในแต่ละชั้นเกือบจะเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีแกนสัญจรทางตั้งแกนเดียวอยู่ภายในอาคาร ทางสัญจรภายในแยกออกจากแกนสัญจรทางตั้งเป็นหลายทางกระจายอยู่ในบริเวณเนื้อที่ซึ่งมีเสาปรากฏอยู่ทั่วไป และมีการจัดเนื้อที่ใช้สอยของสำนักงานแบบแปลนเปิดโล่ง ส่วนในธนาคารศรีนคร ตำแหน่งชั้นที่ได้ทำการศึกษาวิจัยอยู่ในชั้นที่ 3, 4, 5, 7, 9 และ 10 เนื้อที่ใช้สอยเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้าแคบและยาว แกนสัญจรทางตั้งมี 2 แกนอยู่ริมอาคารทั้งสองด้าน ทางสัญจรภายในอยู่ตรงกลางเป็นแนวตรงตามความยาวของเนื้อที่เชื่อมระหว่างแกนสัญจรทางตั้งทั้งสอง ภายในเนื้อที่ใช้สอยไม่มีเสาปรากฏ การจัดผังบริเวณของสำนักงานเป็นแบบแปลนเปิดโล่ง แต่มีส่วนที่เป็นห้องและเครื่องใช้สำนักงานที่จัดเป็นผนังกั้นอยู่ในบางส่วน สำหรับความหนาแน่นของผู้ใช้สอยปรากฏว่าในธนาคารกสิกรไทยมีความหนาแน่นมากกว่า กล่าวคือผู้ใช้สอยมีพื้นที่เฉลี่ยต่อคนสำหรับที่ทำงาน 4.2 ตารางเมตร ในขณะที่ผู้ใช้สอยในธนาคารศรีนครมีพื้นที่เฉลี่ยต่อคนสำหรับที่ทำงานถึง 9.2 ตารางเมตร จากการศึกษาพฤติกรรมของผู้ปฎิบัติงานทั่วไปในธนาคารทั้งสอง ซึ่งส่วนใหญ่มีอายุระหว่าง 21 – 35 ปี โดยใช้แบบสอบถามเป็นเครื่องมือในการรวบรวมข้อมูล ปรากฏผลดังนี้ ผู้ใช้สอยในธนาคารศรีนครมีแนวโน้มที่จะมีทัศนคติต่อสภาพแวดล้อมที่ดีกว่าผู้ใช้สอยในธนาคารกสิกรไทย ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเกี่ยวกับตำแหน่งชั้นของที่ทำงาน, การสัญจรติดต่อภายในหรือเรื่องเกี่ยวกับเนื้อที่ใช้สอย การที่ผู้ใช้สอยในธนาคารทั้งสองมีทัศนคติที่แตกต่างกันนี้เป็นไปได้ว่าจะได้รับอิทธิพลจากลักษณะทางกายภาพของที่ทำงาน คือ ในเรื่องตำแหน่งชั้นของที่ทำงาน ถึงแม้ว่าชั้นที่ผู้ใช้สอยในธนาคารทั้งสองทำงานอยู่จะอยู่ในตำแหน่งที่ไม่แตกต่างกันนัก แต่ในธนาคารศรีนครมีทางเข้าออกในชั้นพื้นดินถึง 2 ทางที่แกนสัญจรทางตั้งทั้งสอง ทำให้สามารถเข้าถึงที่ทำงานได้สะดวกกว่า ในเรื่องการสัญจรติดต่อภายในนับว่าในธนาคารศรีนครมีลักษณะที่ตรงไปตรงมามากกว่าที่เป็นอยู่ในธนาคารกสิกรไทย จึงไม่เป็นปัญหาว่าผู้ใช้สอยในธนาคารศรีนครมีแนวโน้มที่จะมีทัศนคติในเรื่องนี้ที่ดีกว่า ส่วนเรื่องเนื้อที่ใช้สอย ที่ทำงานของธนาคารทั้งสองมีการจัดเนื้อที่ใช้สอยแบบแปลนเปิดโล่งเช่นเดียวกันก็จริงอยู่ แต่ในธนาคารศรีนครมีส่วนที่เป็นห้องและเครื่องใช้สำนักงานที่จัดเป็นผนังกั้นอยู่ในบางส่วน ในขณะที่ที่ทำงานในธนาคารกสิกรไทยเปิดโล่งตลอด ที่ทำงานยิ่งมีลักษณะเปิดโล่งจะมีตัวแปรต่างๆ เช่นการมองเห็น, เสียงดัง ฯลฯ มีผลกระทบต่อพฤติกรรมของผู้ใช้สอยมากขึ้น ประกอบกับในธนาคารกสิกรไทยมีความหนาแน่นของผู้ใช้สอยมากกว่า ความหนาแน่นเป็นตัวแปรหนึ่งที่มีผลกระทบทำให้มีความรู้สึกว่าคับแคบ, ไม่เป็นส่วนตัว ฯลฯ สำหรับการเลือกสภาพแวดล้อม ผู้ใช้สอยในธนาคารทั้งสองมีแนวโน้มที่จะเลือกทำงานอยู่ในชั้นที่อยู่ใกล้กับระดับดินโดยเฉพาะสูงไม่เกินชั้นที่ 4 ซึ่งสามารถเข้าถึงได้ง่ายมากกว่าชั้นที่อยู่ในตำแหน่งที่สูงขึ้นไป อย่างไรก็ตามผู้ใช้สอยในธนาคารกสิกรไทยเพียงร้อยละ 8.0 เลือกที่จะทำงานอยู่ในชั้นที่ 1 ทั้งนี้อาจเป็นเพราะชั้นดังกล่าวอยู่ติดกับแนวถนนภายนอกอาคารและมีที่จอดรถล้อมรอบ 3 ด้าน ย่อมจะมีความพลุกพล่าน ในการเลือกตำแหน่งที่นั่งทำงานภายในชั้น ปรากฏว่าผู้ใช้สอยในธนาคารกสิกรไทยมีแนวโน้มที่จะเลือกอยู่ใกล้ๆ กับเสาที่มีกระจายอยู่โดยทั่วบริเวณเป็นส่วนใหญ่ ส่วนผู้ใช้สอยในธนาคารศรีนครมีแนวโน้มที่จะเลือกอยู่บริเวณริมโดยรอบของเนื้อที่ใช้สอยเป็นส่วนใหญ่ อธิบายได้ว่าน่าจะเป็นเพราะผู้ใช้สอยต้องการอาณาเขตที่เป็นของตน ไม่ต้องการให้ผู้อื่นรบกวน จึงได้เลือกบริเวณดังกล่าวซึ่งต่างก็ไม่อยู่ใกล้กับแนวทางสัญจร ส่วนการเลือกระบบแกนสัญจรทางตั้งผู้ใช้สอยในธนาคารศรีนครซึ่งมีทัศนคติที่ดีในเรื่องการสัญจรติดต่อได้เลือกระบบแกนสัญจรทางตั้งตามแบบเดิมที่เป็นอยู่ถึงร้อยละ 78.1 อย่างไรก็ตามการเลือกระบบแกนสัญจรทางตั้งของผู้ใช้สอยในธนาคารกสิกรไทยและการเลือกการจัดเนื้อที่ใช้สอยของที่ทำงานของผู้ใช้สอยในธนาคารทั้งสองก็คงเลือกตามแบบเดิมที่เป็นอยู่มากกว่าแบบอื่นๆ ทั้งนี้เชื่อว่าเป็นเพราะผู้ใช้สอยส่วนใหญ่อาจไม่เคยมีประสบการณ์ในสภาพแวดล้อมแบบอื่นๆ จึงได้เลือกแบบที่เป็นอยู่ในอาคารซึ่งตนมีความคุ้นเคย นอกจากนี้การศึกษายังพบว่าผู้ใช้สอย (เฉพาะในธนาคารกสิกรไทย) ที่ทำงานอยู่ในอาคารเป็นเวลานานกว่ามีแนวโน้มที่จะมีทัศนคติต่อสภาพแวดล้อมที่ดีกว่าผู้ใช้สอยที่เพิ่งเข้ามาทำงาน และในการเลือกชั้นที่ทำงานผู้ใช้สอยส่วนใหญ่มีแนวโน้มที่จะเลือกทำงานอยู่ในชั้นเดิมที่เคยทำงานอยู่ก่อนเช่นเดียวกัน ผลของการศึกษาวิจัยดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าสภาพแวดล้อมกายภาพของที่ทำงานอาจจะมีผลกระทบต่อพฤติกรรมของผู้ใช้สอยตามทฤษฎีทางจิตวิทยาสภาพแวดล้อมที่กล่าวข้างต้น ซึ่งจะเป็นแนวทางในการศึกษาเฉพาะเรื่องในชั้นต่อไป รวมทั้งจะเป็นแนวทางในการออกแบบสภาพแวดล้อมที่สอดคล้องกับความต้องการทางพฤติกรรมของผู้ใช้สอย เพื่อขจัดปัญหาขัดแย้งในการใช้สอย ทั้งนี้ย่อมส่งผลกระทบในการเพิ่มประสิทธิภาพของการทำงาน