แนวทางการพัฒนาพื้นที่ชุมชนใหม่ในโครงการพัฒนาลุ่มน้ำป่าสัก อันเนื่องมาจากพระราชดำริ

Abstract

โครงการพัฒนาลุ่มน้ำป่าสักฯ เป็นโครงการพัฒนาแหล่งน้ำขนาดใหญ่ ที่เป็นผลให้เกิดการอพยพประชาชนออกจากพื้นที่สร้างอ่างเก็บน้ำ และเกิดการรวมกลุ่มเป็นชุมชนใหม่ในบริเวณพื้นที่โดยรอบอ่างเก็บน้ำ ซึ่งเป็นรูปแบบการตั้งถิ่นฐานใหม่ที่น่าสนใจ การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ทราบถึง การดำเนินการจัดตั้งถิ่นฐานใหม่ที่เกิดขึ้นจากโครงการ การเข้าตั้งถิ่นฐานใหม่ของชุมชน สภาพการตั้งถิ่นฐาน และลักษณะทางกายภาพ เศรษฐกิจ สังคม ในปัจจุบัน พร้อมทั้งวิเคราะห์สภาพปัญหาและความเหมาะสมของพื้นที่ในการพัฒนา เพื่อเสนอแนวทางที่เหมาะสมในการพัฒนาชุมชนใหม่ ให้สามารถอยู่ได้อย่างมั่นคงและดีเช่นเดิมในสภาพแวดล้อมใหม่ การศึกษาโดยการรวบรวมข้อมูลทุติยภูมิที่เกี่ยวข้อง ร่วมกับการสำรวจพื้นที่และการสัมภาษณ์ด้วยแบบสอบถาม โดยเลือกครัวเรือนในตำบลที่ได้รับผลกระทบมากใน จ.ลพบุรี ได้แก่ ต.มะนาวหวาน ต.แก่งผักกูด ต.ชัยบาดาล และ ต.มะกอกหวาน ซึ่งจากการศึกษาพบว่า พื้นที่ดังกล่าวเป็นการตั้งถิ่นฐานใหม่ในแบบที่มีการรวมกลุ่มกันเอง แต่รัฐและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้ความช่วยเหลือ ในเรื่องสิ่งอำนวยความสะดวกขั้นพื้นฐานให้แก่ชุมชน เนื่องจากผู้ได้รับผลกระทบทั้งหมด เลือกที่จะรับเงินชดเชยพิเศษแทนการรับแปลงที่ดินอพยพ และโยกย้ายมาตั้งชุมชนใหม่ในพื้นที่ตำบลเดิมที่ไม่ถูกน้ำท่วม การโยกย้ายชุมชนเริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. 2539-2541 รูปแบบการรวมกลุ่มตั้งชุมชนจำแนกได้เป็น 2 ประเภทคือ ชุมชนที่อยู่อาศัยที่เกิดจากการจัดสรรที่ดินในรูปแบบการตั้งถิ่นฐาน ที่มีการวางแผนตามแนวถนนซอยภายในชุมชน และชุมชนเกษตรกรรมที่ไม่ได้เกิดจากการจัดสรรที่ดิน ในรูปแบบการตั้งถิ่นฐานอย่างกระจัดกระจาย ซึ่งโดยทั่วไปแล้วทุกตำบลมีขนาดพื้นที่ลดลง สภาพเศรษฐกิจสังคมเปลี่ยนแปลงอันเนื่องมาจากการสูญเสียที่ดินจากผลกระทบที่ได้รับ ทำให้การถือครองที่ดินของครัวเรือนเปลี่ยนแปลง อาชีพหลักในชุมชนก็เปลี่ยนแปลงไป โดยจำนวนผู้ประกอบอาชีพหลักในภาคการเกษตรลดลง พื้นที่เกษตรกรรมโดยเฉพาะพื้นที่เหมาะสมกับการทำนาลดลงอย่างมาก ปัจจุบันจึงนิยมเพาะปลูกพืชไร่เป็นส่วนใหญ่ และชนิดพืชไร่หลักก็เปลี่ยนจากข้าวโพดเป็นอ้อย และเมื่อนำสภาพการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ไปประเมินสภาพปัญหาในพื้นที่สามารถแบ่งได้เป็น 4 ด้าน ได้แก่ ด้านกายภาพ ด้านการตั้งถิ่นฐาน ด้านสภาพพื้นฐานและบริการสาธารณะ และด้านเศรษฐกิจ อย่างไรก็ตามโครงการฯ ก็ได้สร้างประโยชน์ให้กับคนในท้องถิ่นเช่นกัน ในแง่ของการกลายเป็นแหล่งประมงน้ำจืดและแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ ที่สามารถจะพัฒนาให้นำไปสู่การสร้างรายได้แก่ท้องถิ่นได้