พิธีกรรมและโครงสร้างทางสังคมของลาวโซ่ง

Abstract

การศึกษาวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ที่สำคัญ คือ ประการที่หนึ่ง เพื่อที่จะศึกษาพิธีกรรมและโครงสร้างทางสังคมของลาวโซ่งที่หมู่บ้าน บ้านสระ ตำบลสระพัฒนา อำเภอกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม โดยพิธีกรรมที่เลือกศึกษาในครั้งนี้ คือ พิธีเสนเรือน พิธีแต่งงาน พิธีศพ และพิธีบูชาศาลหมู่บ้าน ทั้งนี้เพราะพิธีกรรมเหล่านี้เป็นพิธีกรรมที่ปฏิบัติกันแพร่หลาย สอดคล้องกับความเชื่อดั้งเดิมและเป็นพิธีกรรมเด่นๆ ที่จะทำให้เห็นการกระทำทางสังคม ประการที่สอง เพื่อที่จะวิเคราะห์พิธีกรรมและโครงสร้างทางสังคมและความสัมพันธ์ระหว่างพิธีกรรมกับโครงสร้างทางสังคม โดยมีสมมุติฐานว่าพิธีกรรมตามความเชื่อดั้งเดิมของลาวโซ่งจะสะท้อนให้เห็นโครงสร้างทางสังคมของกลุ่ม สำหรับวิธีการวิจัยเป็นการศึกษาวิจัยเฉพาะกรณี หมู่บ้านสระ ข้อมูลที่ใช้ในการศึกษาวิจัยประกอบด้วยข้อมูลที่ได้จากเอกสาร ซึ่งส่วนมากเป็นเอกสารงานวิจัยและบทความที่เกี่ยวข้องกับลาวโซ่งของนักวิชาการต่างๆ และข้อมูลจากการวิจัยสนาม ซึ่งเป็นข้อมูลที่ได้จาก 1) การสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วมโดยการเข้าไปอยู่ในหมู่บ้านและเข้าร่วมพิธีกรรมต่างๆ 2) การสัมภาษณ์จากแบบสอบถามในส่วนของการสำรวจครัวเรือน ลักษณะทางเศรษฐกิจ โครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรมโดยใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างจากหัวหน้าครัวเรือน จำนวน 140 คน 3) การสัมภาษณ์จากแบบสัมภาษณ์ในส่วนที่เกี่ยวกับพิธีกรรมต่างๆ ผู้ที่อยู่ในข่ายถูกสัมภาษณ์ ได้แก่ ผู้ประกอบพิธีกรรมและผู้ที่เกี่ยวข้อง ผู้นำในหมู่บ้าน คนเฒ่าคนแก่ และบุคคลอื่นๆ 4) การพูดคุยแบบไม่เป็นทางการ การเก็บรวบรวมข้อมูลในสนามใช้เวลาตั้งแต่ วันที่ 20 มีนาคม – 30 ตุลาคม 2528 รวมระยะเวลา 7 เดือนเศษ สำหรับการวิเคราะห์ และแปลความข้อมูลนั้นใช้การตีความ โดยแบ่งการวิเคราะห์ออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนที่เป็นพิธีกรรม และส่วนที่เป็นโครงสร้างทางสังคม ผลการวิจัยโดยสรุปพบว่า พิธีกรรมในสังคมลาวโซ่งแบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ พิธีกรรมตามแนวพุทธศาสนา และพิธีกรรมตามความเชื่อดั้งเดิมเกี่ยวกับการนับถือผีและการบูชาบรรพบุรุษ โดยลาวโซ่งให้ความสำคัญกับพิธีกรรมตามความเชื่อดั้งเดิมมาก พิธีกรรมที่เกี่ยวกับความเชื่อดั้งเดิมนั้นมีบางอย่างที่คล้ายกับวัฒนธรรมจีน เนื่องจากถิ่นเดิมของลาวโซ่งหรือไทคำนั้นอยู่ทางตอนเหนือของเวียดนามและอยู่ใกล้ตอนใต้ของจีนและได้รับอิทธิพลของวัฒนธรรมจีนในสมัยก่อน วิถีชีวิตของลาวโซ่งที่เห็นได้จากพิธีกรรมจะคล้ายคลึงกับวิถีชีวิตของคนไทยลาวทางภาคอีสานของไทย ลาวโซ่งปฏิบัติพิธีกรรมตามความเชื่อดั้งเดิมอย่างเคร่งครัดจนกลายเป็นประเพณีการปฏิบัติพิธีกรรมถือเป็นหน้าที่อย่างหนึ่งในอันที่จะอยู่ในสังคม และยังแสดงให้เห็นถึงความกตัญญูกตเวทีต่อบรรพบุรุษ ความสามัคคี ความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในหมู่คณะและในหมู่บ้าน สถานภาพและศักดิ์ศรีของวงศ์ตระกูล ตลอดจนเป็นการดำรงไว้ซึ่งขนบธรรมเนียมประเพณีของกลุ่มชน การปฏิบัติพิธีกรรมต่างๆ ของลาวโซ่ง เป็นการยืนยันโครงสร้างทางสังคมที่มีอยู่ พิธีกรรมมีหน้าที่ในการสร้างความเป็นปึกแผ่นให้กับสังคม และเป็นสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมขนบธรรมเนียมประเพณีของกลุ่มชน ตลอดจนเป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงสถานภาพระหว่างบุคคลในสังคมที่ประกอบกันเป็นกลุ่มต่างๆ ในด้านโครงสร้างทางสังคมของลาวโซ่งนั้น หลักเกณฑ์ในการจัดระเบียบทางสังคมในระดับครอบครัวใช้ระบบเครือญาติเป็นเกณฑ์ โดยมีแนวความคิดเรื่องผีเดียวกันเป็นสัญลักษณ์ร่วมกัน การจัดลำดับเครือญาติมีแนวโน้มเป็นแบบฝ่ายเดียว โดยถือฝ่ายพ่อเป็นสำคัญและบิดา จะเป็นใหญ่ในครอบครัว ส่วนการจัดระเบียบทางสังคมในระดับชุมชนหมู่บ้านก็ขึ้นอยู่กับระบบเครือญาติ เช่นกัน โดยประกอบด้วยเครือญาติสายโลหิต และเครือญาติทางการแต่งงาน สังคมหมู่บ้านลาวโซ่งจึงประกอบด้วยครอบครัวหลายๆ ครอบครัวที่เกี่ยวข้องเป็นเครือญาติกันไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง ชุมชนลาวโซ่งมีการจัดลำดับชั้นทางสังคม ตามลักษณะพื้นฐานทางวัฒนธรรมของสังคมไทดำ โดยใช้วงศ์ตระกูลเป็นเกณฑ์ในการแบ่งชนชั้น โดยแบ่งออกเป็น 2 ชนชั้น คือ ชนชั้นผู้ท้าวและชนชั้นผู้น้อย ชุมชนลาวโซ่งมีลักษณะเป็นชุทชนเปิด เนื่องจากหนุ่มสาวลาวโซ่งจากสองชั้นนี้ สามารถแต่งงานกันได้และไม่มีข้อห้ามเกี่ยวกับการแต่งงานกับบุคคลนอกกลุ่ม ยังผลให้สถานภาพของผู้หญิงเปลี่ยนแปลงขึ้นลงได้โดยยึดถือชนชั้นทางฝ่ายสามีเป็นหลัก นอกจากนี้ชุมชนลาวโซ่งยังได้อาศัยความเชื่อในการนับถือผีและสิ่งที่มีอำนาจเหนือธรรมชาติ ในการควบคุมพฤติกรรมของบุคคลในชุมชน ทำให้บุคคลอยู่ในระเบียบวินัย มีศีลธรรม ซึ่งก่อให้เกิดความเป็นระเบียบในชุมชนหมู่บ้าน พิธีกรรมและโครงสร้างทางสังคมของลาวโซ่งมีความเกี่ยวเนื่องสัมพันธ์กัน พิธีกรรมตามความเชื่อดั้งเดิม จะสะท้อนให้เห็นโครงสร้างทางสังคมของกลุ่มชนทั้งในระดับครอบครัวและระดับชุมชนหมู่บ้าน