การบริหารงานและการดำเนินงานเทคนิคหนังสือตัวเขียนในหอสมุดแห่งชาติไทย

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีจุดประสงค์ศึกษาเรื่องหลักการ และวิธีการเกี่ยวกับหนังสือตัวเขียน คือ การจัดหา การประเมินคุณค่า การจัดเรียง การจัดเก็บ การจัดทำเครื่องมือช่วยการค้นคว้า การเก็บรักษาและซ่อมแซม รวมทั้งการให้บริการ จากการศึกษาพบว่าเครื่องมือช่วยการค้นคว้าที่สำคัญอย่างหนึ่ง คือ บัตรรายการ ซึ่งแจ้งให้ทราบถึงแหล่งความรู้ของห้องสมุด หนังสือตัวเขียน การทำบัตรรายการหนังสือตัวเขียนต้องใช้หลักเกณฑ์ที่แตกต่างจากหลักเกณฑ์สำหรับหนังสือตัวพิมพ์ จากการศึกษาหลักเกณฑ์การลงรายการในบัตรรายการหนังสือตัวเขียนภาษาตะวันออกที่มีแหล่งกำเนิดในประเทศไทยของห้องสมุดสี่แห่งในทวีปยุโรปแล้ว สรุปได้ว่า 1. การลงรายการหลัก นิยมใช้ชื่อเรื่องมากกว่าชื่อผู้แต่ง เพราะหนังสือตัวเขียนส่วนใหญ่ไม่ปรากฏชื่อผู้แต่ง ในกรณีที่ไม่ปรากฏชื่อเรื่อง ผู้ทำบัตรรายการตั้งชื่อเรื่องโดยพิจารณาจากเนื้อเรื่องของหนังสือตัวเขียน 2. รายการบรรณลักษณ์ ลงรายละเอียดต่าง ๆ คือระบุขนาดรูปเล่ม วัสดุที่ใช้รอบรับตัวอักษร วัสดุที่ใช้เขียน ความยาวของแต่ละบรรทัดที่มีอักษร ลักษณะอุปกรณ์ที่ใช้ควบคู่กับหนังสือตัวเขียน เช่นไม้ประกับคัมภีร์ ผ้าห่อคัมภีร์ เป็นต้น รายละเอียดเหล่านี้เป็นสิ่งจำเป็น เพราะหนังสือตัวเขียนแต่ละเล่มมีลักษณะเฉพาะเล่ม นอกจากนี้แล้วยังมีลักษณะเฉพาะอื่น ๆ ที่ผู้ทำบัตรรายการต้องสนใจและบันทึกไว้เพื่อแยกให้เห็นว่าหนังสือตัวเขียนแต่ละเล่มมีข้อแตกต่างจากเล่มอื่น ๆ เช่นลักษณะลายมือเขียน สภาพของหนังสือตัวเขียน เป็นต้น 3. สาระสำคัญของหนังสือตัวเขียนแต่ละเล่มเป็นสิ่งจำเป็น เพราะจะช่วยให้ผู้ค้นคว้าคัดเลือกและตัดสินใจว่าจะศึกษาหนังสือตัวเขียนฉบับใดก่อน หอสมุดแห่งชาติไทย มีหนังสือตัวเขียนที่มีอายุก่อนสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เอกสารเหล่านี้คือ หนังสือใบลาย สมุดไทยทำจากเปลือกต้นข่อย และกระดาษสาส่วนใหญ่ผลิตขึ้นในสมัยก่อนกำเนิดการพิมพ์ในประเทศไทย หอสมุดแห่งชาติไทยมีหนังสือตัวเขียนจำนวนมาก คือ คัมภีร์พุทธศาสนาซึ่งจารบนใบลาน ประมาณ 25,000 คัมภีร์ สมุดข่อย 142,206 ฉบับ และกระดาษสาอีกแปดหมื่นกว่าชิ้น หอสมุดฯ ได้ดำเนินงานเทคนิคต่าง ๆ เกี่ยวกับหนังสือตัวเขียน แต่ยังไม่ครบถ้วนตามหลักการ เพราะมีอุปสรรคเรื่องอัตรากำลังคน ซึ่งไม่ได้อัตราส่วนกับปริมาณเอกสารที่ต้องรับผิดชอบ ปัญหาอีกข้อหนึ่งคือหนังสือตัวเขียนบางส่วนไม่ได้จัดเก็บในสถานที่ที่มีการควบคุมอุณหภูมิและความชื้นอย่างถูกวิธี สำหรับบุคลากรของหอสมุดแห่งชาติที่ปฏิบัติงานเทคนิคเกี่ยวกับหนังสือตัวเขียน จำเป็นต้องมีความรู้ทางอักษรและภาษาตะวันออกโบราณ ภาษาไทยโบราณ และความรู้ทางพุทธศาสนา ประวัติศาสตร์และวิชาการหลายแขนง โครงการที่หอสมุดแห่งชาติกำลังดำเนินการอยู่ คือการจัดตั้งห้องปฏิบัติงานซ่อมแซมและอนุรักษ์หนังสือตัวเขียน ตามวิธีทางวิทยาศาสตร์ วิทยานิพนธ์นี้ได้เสนอแนะเรื่องต่อไปนี้คือ 1. จัดทำดรรชนีค้นเรื่องสำหรับหนังสือตัวเขียนบางหมู่ที่มีผู้ค้นคว้านิยมใช้กันมาก เช่น หมู่จดหมายเหตุ 2. ปรับปรุงการลงรายการบางรายการในบัตรรายการหนังสือตัวเขียนใบลาน โดยอาศัยแนวจาก Catalogue dès Manuscrits en Pāli, Laotien et Siamois provenant de la Thailande ซึ่งจัดทำโดยศาสตราจารย์ ยอช เซเดส์ และหอสมุดแห่งชาติเดนมาร์คได้พิมพ์เผยแพร่ 3. จัดพิมพ์เผยแพร่บัตรรายการหนังสือตัวเขียนบางหมู่ที่ได้จัดทำไว้เรียบร้อยแล้ว 4. วางแผนจัดทำสหบัตรหนังสือตัวเขียน โดยร่วมมือกับสถาบันอื่นที่มีหนังสือตัวเขียนอยู่ในครอบครองจำนวนมาก เช่น มูลนิธิภูมิพโลภิกขุ ศูนย์วรรณคดีอีสาน วัดมหาชัย จังหวัดมหาสารคาม เพื่อจะได้ทราบแหล่งสะสมหนังสือตัวเขียนในประเทศไทย