บทบาทหนังสือพิมพ์กับการพึ่งพาข่าวสารของชาวบ้านที่ได้รับผลกระทบจากโครงการสร้างเขื่อนปากมูล

Abstract

การวิจัยมีวัตถุประสงค์ เพื่อวิเคราะห์บทบาทหนังสือพิมพ์ต่อการชุมนุมของชาวบ้านที่ได้รับผลกระทบจากโครงการสร้างเขื่อนปากมูล ระหว่างวันที่ 23 มีนาคม 2542-23 มีนาคม 2543 พร้อมศึกษาการพึ่งพาและการเปิดรับข่าวสาร รวมทั้งการประเมินบทบาทหนังสือพิมพ์ต่อการชุมนุมครั้งนี้ โดยแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ 1) วิเคราะห์เนื้อหาข่าวจากหนังสือพิมพ์ 9 ฉบับ คือ มติชน ข่าวสด ไทยรัฐ เดลินิวส์ ไทยโพสต์ กรุงเทพธุรกิจ สยามรัฐ ปทุมมาลัยและอุบลรัตน์ในช่วง 1 ปี 2) วิเคราะห์การพึ่งพาข่าวสารและประเมินบทบาทหนังสือพิมพ์จากการตอบแบบสอบถามโดยกลุ่มผู้ชุมนุม 122 คน รวมทั้ง สัมภาษณ์กลุ่มแกนนำผู้ชุมนุม 13 คน และกลุ่มผู้สนใจปัญหาการชุมนุมครั้งนี้ 14 คน และ 3) วิเคราะห์ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการเลือกนำเสนอข่าวสารการชุมนุมโดยการสัมภาษณ์นักหนังสือพิมพ์ 7 คน ผลการวิจัย 1) การวิเคราะห์เนื้อหาข่าวจากหนังสือพิมพ์ 9 ฉบับ พบว่า ในรอบ 1 ปี มีการนำเสนอข่าวสารการชุมนุม 61 ชิ้น โดยเสนอในรูปของข่าว 31 ชิ้น แต่ไม่มีการนำเสนอในรูปของบทบรรณาธิการและสัมภาษณ์พิเศษ โดยเน้นนำเสนอเหตุการณ์ความขัดแย้งและการต่อต้านเขื่อน ส่วนทิศทางการนำเสนอข่าวสารเป็นลบต่อรัฐบาลและการไฟฟ้าฝ่ายผลิตฯ ขณะที่คุณค่าความเป็นข่าวมุ่งนำเสนอความขัดแย้งและผลกระทบเป็นหลัก 2) ผู้ชุมนุมเปิดรับข่าวสาร และต้องการพึ่งพอข่าวสารจากหนังสือพิมพ์ส่วนกลางและโทรทัศน์มากกว่าสื่อมวลชนสาขาอื่นๆ และแกนนำผู้ชุมนุมเป็นสื่อบุคคลที่มีบทบาทสูงสุดที่ชาวบ้านการพึ่งพาข่าวสาร ขณะที่หนังสือพิมพ์ท้องถิ่นและผู้นำท้องถิ่นเป็นสื่อที่กลุ่มชาวบ้านเปิดรับและพึ่งพาน้อยที่สุด 3) ผู้ชุมนุมประเมินบทบาทหนังสือพิมพ์ส่วนกลางในระดับกลางๆ (ค่าเฉลี่ย 2.77) แต่ประเมินบทบาทหนังสือพิมพ์ท้องถิ่นในทิศทางลบ และเมื่อพิจารณาเป็นรายฉบับพบว่า 'ข่าวสด' เป็นหนังสือพิมพ์ฉบับเดียวที่ถูกประเมินในทิศทางบวก (ค่าเฉลี่ย 3.72) โดยมติชน ไทยโพสต์ ถูกประเมินในระดับกลางๆ ส่วนกรุงเทพธุรกิจ สยามรัฐ ไทยรัฐ เดลินิวส์ ถูกประเมินในทิศทางลบอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ 4) กลุ่มผู้สนใจปัญหาการชุมนุมครั้งนี้และแกนนำผู้ชุมนุมวิเคราะห์ว่า หนังสือพิมพ์ให้ความสำคัญกับข่าวการชุมนุมค่อนข้างน้อย และวิเคราะห์ว่า ข่าวบางส่วนบิดเบือนข้อเท็จจริง หรือ ไม่ทำความจริงให้ปรากฏและวิเคราะห์สาเหตุว่า มาจากจุดยืนและจริยธรรมต่อผู้ด้อยโอกาสทางสังคม ผนวกกับความสามารถในการประเมินคุณค่าข่าวและการตีความเหตุการณ์ของนักหนังสือพิมพ์มีขีดจำกัด รวมทั้ง อิทธิพล ผลประโยชน์ปัญหาเศรษฐกิจ ตลอดจนยุทธศาสตร์การชุมนุมเป็นอุปสรรค ซึ่งสอดคล้องกับทัศนะนักหนังสือพิมพ์ที่มองการชุมนุมครั้งนี้ว่ามีคุณค่าความเป็นข่าวน้อย และเห็นว่าเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นประจำไม่น่าสนใจ ขณะที่นักหนังสือพิมพ์บางส่วนขาดความเข้าใจอย่างลึกซึ้งต่อปัญหาการชุมนุม