ปัญญาประดิษฐ์ในบันเทิงคดีแนววิทยาศาสตร์กับจิตวิญญาณของทศวรรษ 1960

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทของตัวละครปัญญาประดิษฐ์ในบันเทิงคดีแนววิทยาศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับจิตวิญญาณของทศวรรษ 1960 ซึ่งหมายถึงการแสวงหาเสรีภาพทั้งทางร่างกายและจิตใจเพื่อปลดปล่อยมนุษย์และสร้างสังคมที่ดีขึ้น บทบาทเหล่านี้ได้รับอิทธิพลจากความเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรมหลายประการ อาทิ ความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างประเทศ กระแสต่อต้านสงครามเวียดนาม การต่อต้านขีปนาวุธนิวเคลียร์ การเรียกร้องสิทธิของพลเมืองชั้นสองในสังคม และความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีที่กระทบต่ออัตลักษณ์ความเป็นมนุษย์ จากการศึกษาพบว่าตัวละครปัญญาประดิษฐ์เป็นเครื่องมือสำคัญที่ผู้ประพันธ์ใช้ในการสะท้อนและประกอบสร้างจิตวิญญาณของทศวรรษ 1960 ในแง่ต่างๆ หากมองด้านความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับเทคโนโลยี ตัวละครปัญญาประดิษฐ์มักเป็นภาพแทนของเทคโนโลยีในทศวรรษ 1960 ซึ่งกระตุ้นอาการหวาดกลัวเทคโนโลยีและก่อให้เกิดความวิตกกังวลในสังคม แต่ก็มีบางส่วนที่ตัวละครปัญญาประดิษฐ์เป็นภาพแทนของเทคโนโลยีที่นำมนุษย์ไปสู่สังคมที่ดีกว่า ปัญญาประดิษฐ์ยังมีบทบาทในการเผยให้เห็นแนวคิดของการแสวงหาเสรีภาพทั้งภายนอกและภายใน หากมองด้านการแสวงหาเสรีภาพภายนอกจะพบว่า ตัวละครปัญญาประดิษฐ์ถูกนำเสนอเป็นอุปลักษณ์ในสามลักษณะ ลักษณะแรกคือ “อสูรกายจักรกล” เป็นอุปลักษณ์แทนความผิดพลาดของกลุ่มสถาบัน ลักษณะที่สองคือ “เมสสิยาห์จักรกล” เป็นอุปลักษณ์แทนผู้นำในการปลดปล่อยมนุษย์จากการกดขี่ของกลุ่มสถาบัน ลักษณะสุดท้ายคือ “จักรกลชนชั้นสอง” เป็นอุปลักษณ์ที่แสดงอคติในสังคมอเมริกันทั้งทางชาติพันธุ์และทางเพศ หากมองด้านการแสวงหาเสรีภาพภายในจะพบว่า ตัวละครปัญญาประดิษฐ์เป็นกลไกหนึ่งที่นำมนุษย์ไปสำรวจตนเองทั้งในแง่ของสภาวะทางจิตและอัตลักษณ์ความเป็นมนุษย์ อาจกล่าวได้ว่าตัวละครปัญญาประดิษฐ์มิได้เป็นเพียงแนวคิดทางเทคโนโลยีที่ผู้ประพันธ์จินตนาการขึ้นเพื่อเป็นองค์ประกอบหนึ่งของบันเทิงคดีแนววิทยาศาสตร์ แต่ตัวละครปัญญาประดิษฐ์ยังแฝงไปด้วยอุดมการณ์ทางการเมืองและแนวคิดทางจิตวิญญาณหลายรูปแบบซึ่งประกอบกันขึ้นเป็นจิตวิญญาณของทศวรรษ 1960