การศึกษากระบวนการถ่ายทอดการบรรเลงแคนลายแม่บทของครูสมบัติ สิมหล้า

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษากระบวนการถ่ายทอดการบรรเลงแคนและการวิเคราะห์ลายแม่บททั้ง 6 ลาย ได้แก่ ลายใหญ่ ลายน้อย ลายสุดสะแนน ลายโป้ซ้าย ลายเซ และลายสร้อย ของครูสมบัติ สิมหล้า 2) สร้างคู่มือฝึกทักษะการบรรเลงแคนลายแม่บททั้ง 6 ลาย ได้แก่ ลายใหญ่ ลายน้อย ลายสุดสะแนน ลายโป้ซ้าย ลายเซ และลายสร้อย ตามแนวทางการสอนของครูสมบัติ สิมหล้า วิธีการดำเนินการวิจัยครั้งนี้ใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพเก็บรวบรวมข้อมูลโดยการศึกษาเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก วิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีการตีความ สร้างข้อสรุปแบบอุปนัย และนำเสนอเป็นความเรียง ผลการวิจัยพบว่า 1.ครูสมบัติ สิมหล้า ได้รับการถ่ายทอดการบรรเลงแคนอย่างเข้มข้นจากบิดาของท่านและครูหมอแคน จนเชี่ยวชาญด้านการบรรเลงแคนและการถ่ายทอดแคน สามารถแบ่งกลุ่มลูกศิษย์ออกเป็น 3 กลุ่ม ดังนี้ 1) กลุ่มที่มีพื้นฐานด้านการบรรเลงแคนลายแม่บทมาแล้ว 2) กลุ่มที่ไม่มีพื้นฐานด้านการบรรเลงแคนลายแม่บท แต่มีพื้นฐานการบรรเลงแคนมาแล้ว 3) กลุ่มที่ไม่มีพื้นฐานการบรรเลงแคน สำหรับการเรียนการสอนการบรรเลงแคนลายแม่บทของครูสมบัติ สิมหล้า มี 2 ลักษณะ คือ การสอนแบบเดี่ยวและการสอนบรรเลงประกอบหมอลำ โดยสอนที่บ้านและสถาบันการศึกษาที่ได้รับเชิญ เช่น โรงเรียน มหาวิทยาลัย ซึ่งมีหลักการสอนที่สำคัญ 4 ประการ คือ สอนตามระดับความสามารถของผู้เรียน สอนวิธีการบรรเลง สอนบทเพลง สอนทักษะอย่างเป็นขั้นตอนโดยการสอนแบบมุขปาฐะด้วยการอธิบาย สาธิต อุปมา อุปมัย เพื่อให้ผู้เรียนสามารถเข้าใจเนื้อหาสาระและสามารถปฏิบัติได้อย่างถูกต้องตามขั้นตอน ซึ่งครูสมบัติ สิมหล้า เน้นมากที่สุด คือ การทำเสียงหรือสร้างเทคนิคในการบรรเลงให้หลากหลาย ชัดเจน เพื่ออรรถรสในการฟัง และได้ทำการวิเคราะห์ลายแคนแม่บทเพื่อนำไปจัดสร้างคู่มือการสอนทักษะการบรรเลงแคนลายแม่บท โดยการนำเอาทฤษฎีของ ณรุทธ์ สุทธจิตต์ สนอง คลังพระศรี และสถาพร นุชดอนไผ่ มาพัฒนาและประยุกต์ในการวิเคราะห์ลายแม่บทครั้งนี้ 2. คูมือการสอนทักษะการบรรเลงแคนลายแม่บทของครูสมบัติ สิมหล้า ประกอบด้วย 1) ปก 2) คำนำ 3) คำชี้แจงในการใช้คูมือ 4) สารบัญ 5) เนื้อหาสาระที่จำเป็นสำหรับการสอนและการฝึกทักษะการบรรเลงแคนลายแม่บท ประกอบด้วย ประวัติความเป็นมาของแคน ลักษณะทางกายภาพของแคน ช่วงเสียงและตำแหน่งของเสียงแคน บทบาทหน้าที่ของแคนในวงดนตรีพื้นบ้านประเภทต่างๆ โน้ตแบบฝึกและบทเพลงที่ใช้ในการสอน 6) วิธีการสอนและขั้นการฝึกทักษะ ได้แก่ ขั้นที่ 1 รู้จักผู้เรียน เป็นขั้นตอนที่ทำให้ผู้สอนทำความเข้าใจและทำความรู้จักกับผู้เรียน ขั้นที่ 2 พื้นฐานการจับแคนและท่าทางในการบรรเลงแคน ขั้นที่ 3 การใช้ลิ้นในการตัดลม ขั้นที่ 4 การแบ่งหน้าที่ของนิ้ว และการไล่นิ้ว ขั้นที่ 5 ฝึกเทคนิคและการสร้างเสียงต่างๆ 7) การวัดและประเมินผล 8) แหล่งข้อมูล