การศึกษาเพื่อประกอบการวางแผนศูนย์ชนบท : กรณีศึกษาอำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น

Abstract

การศึกษาเพื่อประกอบการวางแผนศูนย์ชนบท จากกรณีศึกษาอำเภอน้ำพอง ได้นำเสนอกระบวนการในการศึกษาวิเคราะห์ ประกอบด้วย ขั้นตอนการดำเนินงานที่สำคัญ ได้แก่ 1) การวิเคราะห์ฐานทรัพยากรและสภาพการพัฒนาชุมชนของภาค 2) การวิเคราะห์ความจำเป็นศูนย์กลางและลำดับศักย์ชุมชน 3) การกำหนดหลักเกณฑ์ในแง่ลำดับชั้นของศูนย์กลาง ลักษณะและจำนวนโครงสร้างบริการ จำนวนประชากรในศูนย์กลาง และรัศมีการให้บริการของศูนย์ชนบทแต่ละระดับ 4) การกำหนดทำเลที่ตั้งและการจำแนกพื้นที่ห่างไกลบริการ 5) การเสนอแนะเค้าโครงในการพัฒนาโครงสร้างบริการ ความเชื่อมโยง และการแก้ไขข้อจำกัดด้านการพัฒนาของศูนย์ชนบททุกแห่ง ในประเด็นสำคัญทางด้านการวิเคราะห์ความเป็นศูนย์กลาง และการจัดลำดับศักย์ชุมชนได้เสนอแนะเครื่องมือการวิเคราะห์ ได้แก่ Scalogram Analysis และ Weighted Centrality Index และในการกำหนดหลักเกณฑ์และมาตรฐานสำหรับการคัดเลือกศูนย์ชนบท และการวิเคราะห์พื้นที่บริการได้ เสนอแนะเครื่องมือการวิเคราะห์ที่สำคัญ ได้แก่ การวิเคราะห์ Peaks and Trough การวิเคราะห์การกระจายตัวของโครงสร้างบริการ การวิเคราะห์ค่าประเดิม และการวิเคราะห์ดัชนีพื้นที่บริการ จากกรณีศึกษาพบว่า เครื่องมือการวิเคราะห์ที่เสนอแนะ สามารถนำมาใช้ได้ในลักษณะผสมผสานและสอดคล้องกับหลักการของกลยุทธ์การพัฒนาศูนย์ชนบท ที่คำนึงถึงความเรียบง่ายของเทคนิควิธีการวิเคราะห์ที่ต้องอำนวยความสะดวกต่อการประยุกต์ใช้สำหรับนักวางแผนท้องถิ่น จากกรณีศึกษาอำเภอน้ำพอง พบว่า ลำดับศักย์ชุมชนภายในภาคสามารถจำแนกได้เป็น 4 ระดับชั้น โดยมีสาระสำคัญของชุมชนแต่ละระดับ สรุปได้ดังนี้ 1. ชุมชนศูนย์กลางท้องถิ่น มีลักษณะโครงสร้างโดยประมาณ ได้แก่ รัศมีบริการ 15 กม. พื้นที่บริการ 800 ตร.กม. ประชากรในศูนย์กลางเฉลี่ย 7,000 คน และโครงสร้างบริการที่มีลักษณะเป็นบริการระดับอำเภอ โดยมีศูนย์กลางในระดับนี้ 2 แห่ง ได้แก่ สุขาภิบาลน้ำพอง และสุขาภิบาลวังชัย 2. ศูนย์บริการชนบท มีลักษณะโครงสร้างโดยประมาณ ได้แก่ รัศมีบริการ 8 กม. พื้นที่บริการ 200 ตร.กม. ประชากรในศูนย์กลางเฉลี่ย 2,500 คน และโครงสร้างบริการเป็นบริการระดับตำบล โดยมีจำนวนศูนย์กลางรวม 7 แห่ง 3. ชุมชนบริการ มีลักษณะโครงสร้างโดยประมาณ ได้แก่ รัศมีบริการ 4 กม. พื้นที่บริการ 50 ตร.กม. ประชากรในศูนย์กลางเฉลี่ย 1,312 คน และโครงสร้างบริการระดับกลุ่มหมู่บ้านโดยมีศูนย์กลางรวม 13 คน 4. หมู่บ้านบริวาร เป็นชุมชนที่ไม่ถือเป็นศูนย์ชนบท โดยมีโครงสร้างบริการขั้นพื้นฐานระดับหมู่บ้านเป็นส่วนใหญ่ สำหรับแนวทาง กระบวนการและวิธีการที่เสนอแนะในการศึกษาอาจเป็นประโยชน์ต่อการนำไปประยุกต์ใช้ในการวางแผนศูนย์ชนบทของไทยโดยเฉพาะอย่างยิ่งในขอบเขตพื้นที่ระดับจังหวัดและอำเภอต่อไป