แนวพระราชดำริทางการเมืองในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว : ศึกษาเฉพาะกรณีการพัฒนาการเมืองโดยกระบวนการปกครองท้องถิ่น (พ.ศ.2453-2468)

Abstract

การศึกษาถึงแนวพระราชดำริทางการเมืองในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ผ่านมา มีข้อสรุปที่อาจแบ่งออกได้เป็น 2 ทางด้วยกันคือ ฝ่ายหนึ่งมีความเห็นว่าพระองค์ทรงมีพระราชดำริทางการเมืองสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ส่วนอีกฝ่ายหนึ่งนั้นเห็นว่าทรงมีพระราชดำริทางการเมืองประชาธิปไตย ความเห็นของแต่ละฝ่ายแม้จะกอรปไปด้วยเหตุผล แต่ก็มีข้อบกพร่องบางประการโดยเฉพาะอย่างยิ่งในข้อที่ยังไม่สามารถอธิบายพระราชกรณียกิจในหลาย ๆ ประการได้อย่างสมเหตุผล กล่าวคือฝ่ายที่เห็นว่าทรงมีพระราชดำริทางการเมืองประชาธิปไตยก็ไม่สามารถหาหลักฐานมาสนับสนุนความเห็นของตนได้อย่างชัดเจน สำหรับฝ่ายที่เห็นว่าทรงมีพระราชดำริทางการเมืองสมบูรณาญาสิทธิราชย์นั้นก็ไม่สามารถที่จะอธิบายพระราชกรณียกิจหลาย ๆ ประการได้อย่างสมเหตุผล เป็นต้นว่าในเรื่องของเสรีภาพหนังสือพิมพ์ และพระราชดำริการปกครองท้องถิ่น ถ้าเราพิจารณาให้ดีแล้วก็จะเห็นว่าปัญหาหรือข้อบกพร่องดังกล่าวส่วนหนึ่งเกิดจากการที่ผู้ศึกษาได้สรุปหรือยืนยันว่าทรงมีพระราชดำริทางการเมืองไปในทางใดทางหนึ่งแต่ทางเดียวนั่นเอง ซึ่งอันที่จริงเป็นเรื่องยากที่จะสรุปได้เช่นนั้น โดยเฉพาะกับบุคคลที่มีความคิดที่สลับซับซ้อน เช่น พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว วัตถุประสงค์ของวิทยานิพนธ์เล่มนี้ก็คือศึกษาถึงพระราชดำริการาปกครองท้องถิ่นอันเป็นพระราชดำริทางการเมืองที่สำคัญประการหนึ่งในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ยังไม่รบการศึกษาให้พอเพียงกับความสำคัญของเรื่อง การศึกษาในเรื่องนี้นอกจากจะช่วยให้ได้ทราบถึงพระราชดำริทางการเมืองของพระองค์ได้ชัดเจนยิ่งขึ้นแล้ว ยังทำให้เราสามารถอธิบายพระบรมราโชบายทางการเมืองของพระมหากษัตริย์พระองค์นี้ได้กว้างขวางมากขึ้น จากการศึกษาพบว่าพระราชดำริการปกครองท้องถิ่นนั้นเป็นผลเนื่องมาจากการที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตระหนักว่าความนิยมของมหาชนของโลกในขณะนั้นกำลังเดินไปในทางประชาธิปไตย ซึ่งก็ทรงเห็นว่าประเทศไทยก็คงจะต้องเป็นเช่นนั้นในอนาคต แต่การที่จะเปลี่ยนแปลงการปกครองโดยทันทีเป็นเรื่องที่ไม่อาจทำได้ เพราะประชาชนส่วนใหญ่ยังไม่พร้อม พระองค์จึงได้มีพระราชดำริจะทำการเปลี่ยนแปลงอย่างค่อยเป็นค่อยไป โดยใช้กระบวนการปกครองท้องถิ่น ได้ทรงเตรียมการในด้านต่าง ๆ เพื่อการนี้เป็นเวลาหลายปี ที่สำคัญมีการพัฒนาการศึกษาโดยการประกาศใช้พระราชบัญญัติประถมศึกษาอันเป็นการศึกษาภาคบังคับและการที่โปรดฯ ให้จัดตั้งเมืองจำลองเพื่อทดลองการปกครองตนเองในระดับท้องถิ่น หลักฐานเอกสารที่สำคัญที่สุดที่แสดงให้เห็นว่าทรงมีพระราชดำริที่จะพัฒนาเมือง โดยกระบวนการปกครองท้องถิ่นก็คือบันทึกความเห็นเรื่องการจัดมิวนิซิแปลิดี ของกระทรวงนครบาลซึ่งทรงโปรดฯ ให้กระทรวงนครบาลร่างขึ้น และพระราชบันทึกความเห็นประกอบความเห็นของเจ้าพระยายมราชเรื่องจัดตั้งมิวนิซีแปลิดี อย่างไรก็ตามพระราชดำริดังกล่าวก็มิได้บันลุผลสมดังพระราชปณิธาน ทั้งนี้เนื่องจากปัญหาและอุปสรรคหลายประการที่สำคัญมี ปัญหาความสามารถของประชาชนที่จะเสียภาษีให้กับท้องถิ่น ปัญหาชาวจีน พระราชอัธยาศัยในการบริหารราชการแผ่นดิน และปัญหาอันเกิดจากระบบราชการ ถึงแม้พระราชดำริที่จะพัฒนาการเมืองโดยกระบวนการปกครองท้องถิ่นจะไม่บันลุผล แต่การเตรียมการต่าง ๆ เพื่อการนี้โดยเฉพาะการแพร่ไพศาลของการศึกษาชั้นประถมศึกษาก็นับได้ว่าเป็นการสร้างพื้นฐานอันจำเป็นของการพัฒนาในเวลาต่อมา ที่สำคัญที่สุดก็คือพระราชดำริการปกครองท้องถิ่นเป็นเครื่องยืนยันให้เห็นว่าพระองค์มิได้ทรงมีพระบรมราโชบายมุ่งที่จะรักษาพระราชอำนาจตามระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ให้คงอยู่ชั่วกาลนานแต่อย่างใด