ชนชั้นนำในการเมืองไทยปัจจุบัน : การศึกษากระบวนการผลิตซ้ำทุนวัฒนธรรมตามแนวปิแอร์ บูร์ดิเออ

Abstract

การวิจัยครั้งนี้ศึกษากระบวนการสร้างและผลิตซ้ำทุนวัฒนธรรมของชนชั้นนำไทยปัจจุบัน และความสัมพันธ์ระหว่างทุนวัฒนธรรมกับทุนทางสังคมและทุนเศรษฐกิจตามแนวคิดของปีแอร์ บูร์ดิเออ (Prerre Bourdieu) ด้วยการวิจัยเอกสารเกี่ยวกับชนชั้นนำในสังคมไทยและการสัมภาษณ์กรณีศึกษาหกคนซึ่งเป็นที่ยอมรับว่าเป็นชนชั้นนำ ผลการศึกษาพบว่าครอบครัวและสถานศึกษามีบทบาทหลักในการสร้างและผลิตซ้ำทุนของชนชั้นนำให้กับบุตรหลาน ได้แก่ ทุนเศรษฐกิจ ทุนวัฒนธรม ทุนทางสังคม และทุนสัญลักษณ์ ทุนเศรษฐกิจคือทุนที่บ่งชี้ความมั่นคงของชนชั้นนำ แสดงออกด้วยการประกอบธุรกิจ การมีบ้านพักใจกลางเมือง การมีบ้านพักตากอากาศ สิ่งของสะสม ทุนวัฒนธรรมแบ่งออกได้เป็นสามชนิด คือทุนวัฒนธรรมที่อยู่ในตัวบุคคลหรือที่เรียกว่าฮาบิตุส แสดงออกด้วยกิริยา ท่าทาง มารยาท การพูด น้ำเสียง ความสามารถทางภาษาโดยเฉพาะภาษาอังกฤษ ความคิด อุดมการณ์ รสนิยม ความจงรักภักดีต่อสถาบันกษัตริย์ การให้ความสำคัญกับกีฬาและการให้ความสำคัญกับครอบครัว และความมุ่งมั่นตั้งใจที่จะทำประโยชน์ให้กับสังคมและประเทศชาติ ทุนวัฒนธรรมในรูปสถาบันคือการจบการศึกษาจากสถานศึกษาที่มีชื่อเสียง ชนชั้นนำที่มีทุนเศรษฐกิจมากจะเข้ารับการศึกษาจากสถานศึกษาที่โดดเด่นและมีชื่อเสียงจากต่างประเทศตั้งแต่ระดับประมัธยมจนกระทั่งระดับปริญญา สำหรับชนชั้นนำที่มีทุนเศรษฐกิจไม่มากจะเข้ารับการศึกษาจากสถานศึกษาที่โดดเด่นและมีชื่อเสียงในประเทศ นอกจากนี้ยังมีสถาบันการศึกษาชั้นสูง คือ วิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักรซึ่งมีความสำคัญเพราะทำหน้าที่สร้างและผลิตซ้ำชนทางการเมืองด้วย ทุนวัฒนธรรมชนิดที่สามคือทุนในรูปวัตถุแสดงออกด้วยการเป็นเจ้าของ เช่น วัง สิ่งของสะสม รางวัล เครื่องราชอิสริยาภรณ์ ธุรกิจ สินค้า หรือผ่านงานเขียนเช่น หนังสือ บทความ ฯลฯ ทุนทางสังคม คือ การมีเครือข่ายความสัมพันธ์ซึ่งเกิดขึ้นด้วยวิธีการต่างๆ ได้แก่ เครือญาติของตนเองและครอบครัว การแต่งงาน การศึกษา และการทำงานในอาชีพ การแต่งงานได้แก่การแต่งงานกับคนที่มีทุนและตำแหน่งในสังคมใกล้เคียงกันและการแต่งงานกับลูกหลานราชสกุล การศึกษาในสถานศึกษาชั้นนำที่มีกฎระเบียบการคัดเลือกนักเรียนเข้าศึกษาทำให้เพื่อนร่วมห้องร่วมโรงเรียนมีทุนใกล้เคียงกัน การศึกษาในวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักรที่ช่วยสร้างทุนทางสังคมในหมู่ผู้เรียน และการทำงานในอาชีพ เช่น การประกอบธุรกิจ การรับราชการ การทำกิจกรรมทางสังคม ฯลฯ หรือการร่วมกลุ่มทำงาน ทุนสัญลักษณ์ แสดงออกด้วยชื่อนามสกุลหรือ คำนำหน้าชื่อที่แสดงถึงการมีตำแหน่งในสังคม หากเกี่ยวพันกับสถาบันกษัตริย์จะเป็นทุนสัญลักษณ์ที่มีคุณค่าและได้รับการยอมรับอย่างมาก ตำแหน่งในทางธุรกิจ การเมือง สังคมทั้งของตนเองบิดาและคู่สมรสของตน การเป็นศิษย์เก่าจากสถาบันการศึกษาที่มีชื่อเสียง การแต่งงานกับลูกหลานราชสกุล เครื่องราชอิสริยาภรณ์ ฯลฯ ในบรรดาทุนทั้งสี่ชนิด ทุนเศรษฐกิจมีความสำคัญต่อการเป็นชนชั้นนำไทยน้อยกว่าทุนประเภทอื่น ทุนวัฒนธรรม ทุนทางสังคมและทุนสัญลักษณ์เป็นทุนที่มีความสำคัญมากที่สุด โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากมีความสัมพันธ์กับสถาบันกษัตริย์ เพราะต้องใช้เวลาในการสร้าง สั่งสม และทำให้เกิดการยอมรับในสังคม การเป็นชนชั้นนำในสังคมยังถูกแสดงออกด้วยการมีตำแหน่งในสนาม (field) ทางสังคมหลายๆ สนาม เพราะแสดงถึงการมีทุนปริมาณมากและหลากหลาย จากการสัมภาษณ์ สนามที่กรณีศึกษามีตำแหน่งมีถึงเก้าสนาม คือ สนามสถาบันกษัตริย์ สนามธุรกิจ สนามการเมือง สนามระบบราชการ สนามกิจกรรมทางสังคม สนามศิลปะดนตรีการแสดงและบันเทิง สนามการศึกษาความคิดความรู้และวรรณกรรม สนามการกีฬา และสนามศาสนา กรณีศึกษาชนชั้นนำทุกรายมีตำแหน่งในสนามห้าสนามเหมือนกันได้แก่ สนามสถาบันกษัตริย์ สนามการเมือง สนามระบบราชการ สนามศิลปะฯ และสนามการศึกษาฯ การที่ชนชั้นนำทุกคนมีตำแหน่งอยู่ในห้าสนามแสดงให้เห็นว่า สนามสถาบันกษัตริย์แสดงถึงมีทุนวัฒนธรรม ทุนสัญลักษณ์และทุนทางสังคมที่เกี่ยวข้องกับสถาบันกษัตริย์ที่เป็นที่เคารพยกย่องของคนไทยและความจำเป็นต่อการเป็นชนชั้นนำไทย สนามการเมืองและสนามระบบราชการแสดงถึงการมีอำนาจทางการเมือง ตำแหน่ง และทุนการเมืองซึ่งเป็นทุนสัญลักษณ์ที่สนามอื่นๆ ไม่มี สนามศิลปะฯ แสดงถึงการมีทุนวัฒนธรรมในแบบชนชั้นนำที่คนทั่วไปไม่สามารถเลียนแบบได้เพราะต้องใช้เวลาในการสั่งสมและทำความเข้าใจ และสนามการศึกษา ความคิด ความรู้ และวรรณกรรม แสดงถึงการมีทุนวัฒนธรรม โดยกรณีศึกษาจะใช้การเขียนหนังสือและบทความเพื่อเผยแพร่ความคิดความรู้เพื่อแสดงการมีอิทธิพลเหนือคนอื่นๆ การมีทุนและตำแหน่งในสนามต่างๆ ของชนชั้นนำถูกสร้างและผลิตซ้ำจากยุทธศาสตร์ที่สำคัญคือ ยุทธศาสตร์การศึกษา คือ การเข้ารับการศึกษาจากสถานศึกษาที่มีชื่อเสียง ยุทธศาสตร์การแต่งงาน คือ การเลือกโดยอาจตั้งใจหรือไม่ตั้งใจที่จะแต่งงานกันคนที่มีทุนใกล้เคียง และยุทธศาสตร์การลงทุนทางสังคม เช่น การนัดพบปะ กินเลี้ยง เลี้ยงรุ่น เพื่อให้ความสัมพันธ์ของกลุ่มแน่นแฟ้นและถูกระดมมาใช้ได้เมื่อต้องการ