ปัญหาความไม่สมบูรณ์ของสัญญาหลายฝ่าย

Abstract

ในปัจจุบัน สภาพความสัมพันธ์รูปแบบเดิมของสัญญาที่มีคู่สัญญาเพียงสองฝ่าย ไม่เหมาะสมกับการบรรลุวัตถุประสงค์ทางเศรษฐกิจ จึงจำเป็นต้องอาศัยคู่สัญญาจำนวนตั้งแต่สามฝ่ายขึ้นไปเข้ามาแสดงเจตนาทำสัญญาร่วมกันเป็น “สัญญาหลายฝ่าย” หากแต่สัญญาหลายฝ่ายที่จัดทำขึ้นอาจไม่สมบูรณ์ในทางกฎหมาย สัญญาหลายฝ่ายนั้นอาจตกเป็นโมฆะ หรือตกเป็นโมฆียะ ซึ่งส่งผลกระทบต่อสถานะของคู่สัญญา ด้วยเหตุนี้ ผู้เขียนจึงทำการศึกษาลักษณะของสัญญาหลายฝ่าย รวมถึงได้ทำการวิเคราะห์หลักกฎหมายเกี่ยวกับความไม่สมบูรณ์ของสัญญาหลายฝ่าย โดยทำการวิเคราะห์เปรียบเทียบกับหลักกฎหมายในลักษณะเดียวกันของกฎหมายอังกฤษ กฎหมายอิตาลี กฎหมายเยอรมัน กฎหมายฝรั่งเศส ในประเด็นต่าง ๆ ได้แก่ ลักษณะของสัญญาหลายฝ่าย การแยกส่วนที่ไม่สมบูรณ์ของสัญญา การเรียกค่าเสียหาย และความสำคัญผิดของคู่สัญญาฝ่ายหนึ่งในสัญญาหลายฝ่าย อีกทั้งยังได้ทำการศึกษาโดยใช้หลักการทางเศรษฐศาสตร์มาวิเคราะห์กฎหมายในประเด็นปัญหาดังกล่าวด้วย โดยจากการศึกษาพบว่า สัญญาหลายฝ่ายเป็นสัญญาที่จัดทำขึ้นโดยมีคู่สัญญามากกว่าสองฝ่าย โดยมีวัตถุประสงค์ร่วมกันที่คู่สัญญาทุกฝ่ายต่างมุ่งหวังร่วมกันไว้ และการจะบรรลุวัตถุประสงค์ร่วมกันดังกล่าวได้ คู่สัญญาทุกฝ่ายจะต้องมีการปฏิบัติตามสัญญาหรือได้มีการปฏิบัติการชำระหนี้ตามที่ระบุไว้ในข้อตกลงของสัญญา ผลการศึกษายังพบว่า บทบัญญัติมาตรา 173 ของประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ของไทยได้กำหนดหลักกฎหมายโมฆะแยกส่วนไว้ ซึ่งแยกความเป็นโมฆะบางส่วนออกได้สองกรณี คือ โมฆะบางส่วนในข้อตกลงหรือเนื้อหาของนิติกรรมหรือสัญญา กับโมฆะบางส่วนในความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลหรือคู่สัญญา ซึ่งโมฆะบางส่วนในความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลหรือคู่สัญญา จะปรากฏอยู่ในกรณีสัญญาหลายฝ่ายตกเป็นโมฆะ หากความสัมพันธ์ของคู่กรณีบางฝ่ายนั้นเป็นโมฆะ อาจแยกส่วนคู่สัญญานั้นออก แล้วส่วนของสัญญาที่เหลือซึ่งมีคู่สัญญาฝ่ายอื่น ๆ คงอยู่ ก็ยังสามารถผูกพันหรือบังคับตามสัญญาได้ต่อไป หากแต่จะไม่สามารถใช้หลักโมฆะแยกส่วนตามมาตรา 173 มาปรับใช้กับโมฆียะกรรมได้ เพราะจะเป็นการขัดกับเจตนารมณ์และความมุ่งหมายของกฎหมายเกี่ยวกับโมฆียะกรรม นอกจากนี้ ในประเด็นเกี่ยวกับการเรียกค่าเสียหายตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ของไทย กรณีโมฆะกรรมไม่อาจเรียกร้องค่าเสียหายอื่นใดได้อีก ส่วนกรณีโมฆียะกรรม ค่าเสียหายที่เรียกได้มีเพียงค่าเสียหายจากการตกเป็นพ้นวิสัยที่จะกลับคืนสู่ฐานะเดิม หากแต่ค่าเสียหายอื่นนั้นยังอาจเรียกได้โดยอาศัยกฎหมายลักษณะละเมิด และสุดท้ายคือ ประเด็นเรื่องหลักกฎหมายเกี่ยวกับความสำคัญผิดในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ของไทยมาตรา 156 และ 157 คู่สัญญาฝ่ายหนึ่งในสัญญาหลายฝ่ายที่สำคัญผิดเพียงฝ่ายเดียวสามารถกล่าวอ้างโมฆะกรรม หรือบอกล้างโมฆียะกรรมได้ หลักเกณฑ์เช่นนี้เป็นการเพิ่มต้นทุนของความไม่แน่นอนต่อคู่สัญญาฝ่ายอื่นในการทำสัญญาหลายฝ่าย ด้วยเหตุนี้ ผู้เขียนจึงได้ทำการเสนอแนะเพื่อแก้ไขปัญหาเกี่ยวกับความไม่สมบูรณ์ของสัญญาหลายฝ่าย โดยอาจตีความกฎหมายมาตรา 173 ให้รวมถึงการแยกความเป็นโมฆะบางส่วนออกสองกรณี คือ โมฆะบางส่วนในข้อตกลงหรือเนื้อหาของนิติกรรมสัญญา กับโมฆะบางส่วนในความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลหรือคู่สัญญา อีกทั้งควรเพิ่มเติมบทบัญญัติวางหลักเกณฑ์เกี่ยวกับโมฆียะแยกส่วนสำหรับสัญญาหลายฝ่ายที่ตกเป็นโมฆียะ รวมถึงเสนอแนะให้เพิ่มเติมบทบัญญัติใหม่หรือตีความหลักสุจริต ให้สามารถเรียกร้องค่าสินไหมทดแทนจากความรับผิดก่อนสัญญา โดยชดใช้ในลักษณะของค่าเสียหายบนความไว้วางใจ อีกทั้งควรแก้ไขเพิ่มเติมบทบัญญัติเกี่ยวกับความสำคัญผิดตามมาตรา 156 และมาตรา 157 ที่จะทำให้สัญญาหลายฝ่ายนั้นเป็นโมฆะหรือโมฆียะ ต้องเป็นที่รู้ได้หรือควรจะได้รู้ของคู่สัญญาฝ่ายอื่นทั้งหมด และสุดท้ายควรแก้ไขถ้อยคำในบทบัญญัติมาตรา 162 ให้ครอบคลุมถึงนิติกรรมที่มีคู่กรณีมากกว่าสองฝ่ายด้วย