การเปลี่ยนแปลงรูปแบบทางการบริหารรัฐกิจ : บทสำรวจสถานภาพในปัจจุบันและแนวโน้มในอนาคตของระบบราชการพลเรือนไทย

Abstract

การศึกษาวิจัยนี้มีสมมติฐานว่าระบบราชการพลเรือนไทยมีลักษณะและแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงรูปแบบทางการบริหารรัฐกิจจากรูปแบบดั้งเดิมเป็นรูปแบบการตลาดและ/หรือรูปแบบการมีส่วนร่วม วัตถุประสงค์ของการวิจัยในเรื่องนี้เพื่อศึกษาถึงสถานภาพในปัจจุบันของระบบราชการพลเรือนไทยว่ายังคงมีลักษณะรูปแบบบริหารรัฐกิจแบบดั้งเดิมหรือไม่ หากมีการเปลี่ยนแปลงจะมีลักษณะและแนวโน้มในอนาคตเป็นรูปแบบการตลาดและ/หรือรูปแบบการมีส่วนร่วม และเพื่อพัฒนาตัวชี้วัดของการเปลี่ยนแปลงดังกล่าว ในการศึกษานี้จะศึกษาวิจัยถึงรูปแบบการบริหารรัฐกิจในระบบราชการพลเรือนไทยเท่านั้นโดยอาศัยวิธีการดังนี้คือ การวจัยเอกสารในส่วนที่เป็นทฤษฎีแนวคิดและเอกสารที่เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการบริหารรัฐกิจในระบบราชการพลเรือน และการวิจัยภาคสนามซึ่งแบ่งเป็นการวิจัยเชิงปริมาณในส่วนที่เป็นการสำรวจสถานภาพในปัจจุบันและแนวโน้มในอนาคต โดยการทอดแบบสอบถามเฉพาะกับผู้อำนวยการกองแผนงาน หรือผู้อำนวยการกองเจ้าหน้าที่ หรือเลขานุการกรมของหน่วยงานราชการพลเรือนในระดับกรมทั้งหมด ซึ่งมีตัวชี้วัดหลักรวม 24 ตัวและสถิติที่ใช้ในการวิจัยได้แก่ ความถี่ ร้อยละและสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์เพียร์สัน นอกจากนี้ ยังใช้การวิจัยแบบกรณีศึกษาโดยสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจงหน่วยงานในระดับกรมได้แก่ กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม โดยจะอาศัยการวิจัยเชิงพรรณนาและการวิจัยเอกสารเพื่อให้เข้าใจการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการบริหารรัฐกิจดังกล่าวได้ชัดเจนในรายละเอียดมากขึ้น ผลการศึกษาในส่วนที่เป็นการสำรวจสถานภาพในปัจจุบันและแนวโน้มในอนาคตของการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการบริหารรัฐกิจของระบบราชการพลเรือนไทยพบว่าระบบราชการพลเรือนไทยได้มีการการเปลี่ยนแปลงและมีแนวโน้มของการเปลี่ยนแปลงจากรูปแบบการบริหารรัฐกิจจากรูปแบบดั้งเดิมไปสู่รูปแบบการตลาดและรูปแบบการมีส่วนร่วมโดยมีลักษระเป็นไปตามแนวคิดการจัดการนิยม แนวคิดทางรัฐศาสตร์และแนวคิดทางเศรษฐศาสตร์ ตามลำดับ ส่วนผลการศึกษาในส่วนที่เป็นกรณีศึกษาพบว่ากรมส่งเสริมอุตสาหกรรมมีการเปลี่ยนแปลงจากรูปแบบดั้งเดิมไปสู่รูปแบบการตลาดและรูปแบบการมีส่วนร่วมอย่างเห็นได้ชัด โดยมีการแยกงานเชิงนโยบายออกจากงานให้บริการและให้ภาคธุรกิจเอกชนและ/หรือภาคประชาชนและชุมชนเป็นผู้ดำเนินงานให้บริการแทนกรมส่งเสริมอุตสาหกรรม และมีการปรับปรุงสมรรถนะในการผลิตและส่งมอบบริการสาธารณะของกรม โดยนำมาตรการที่อิงกับแนวคิดและเทคนิคการบริหารจัดการสมัยใหม่มาประยุกต์ใช้ ผลจากการศึกษาครั้งนี้มีประโยชน์ในการศึกษาถึงสถานภาพในปัจจุบันละแนวโน้มในอนาคตของรูปแบบการบริหารรัฐกิจในระบบราชการพลเรือนไทยซึ่งไม่เคยมีการวิจัยเชิงประจักษ์เกี่ยวกับเองนี้มาก่อน อย่างไรก็ตาม การศึกษาครั้งนี้แสดงให้เห็นว่าในปัจจุบันระบบราชการพลเรือนไทยยังคงมีค่านิยมแบบเจ้าขุนมูลนายตามระบบอำมาตยาธิปไตย กล่าวคือ ยังคงขาดความรับผิดชอบต่อสาธารณชน ไม่ยอมรับการควบคุมตรวจสอบจากสถาบันนอกระบบราชการพลเรือน และพยายามอนุรักษ์บทบาทการเป็นสถาบันหลักในการผลิตและส่งมอบบริการสาธารณะ ซึ่งในการศึกษาครั้งนี้ผู้วิจัยมีข้อเสนอแนะบางประการคือ ประการแรก การปฏิรูประบบราชการพลเรือนไทยจะต้องทำควบคู่ไปกับการปฏิรูปการเมืองการปฏิรูปการศึกษา การปฏิรูประบบการจัดการบริหารปกครองในภาคธุรกิจเอกชน และการพัฒนาชุมชน ประการที่สอง การปฏิรูประบบราชการพลเรือนไทยต้องมีการเสริมสร้างวัฒนธรรมการเป็นผู้ประกอบการและวัฒนธรรมวิชาชีพนิยมให้เป็นวัฒนธรรมหลักทางการบริหารรัฐกิจแทนวัฒนธรรมเจ้าขุนมูลนาย ประการที่สามในการประยุกต์ใช้มาตรการที่อิงกับระบบตลาดและมาตรการการมีส่วนร่วมควรมีการทบทวนภารกิจของส่วนราชการระดับกรมแต่ละแห่งโดยแยกภารกิจหน้าที่หรือกิจกรรมใดที่เป็นแกนหลักหรือเป็นงานเชิงนโยบายออกจากภารกิจหน้าที่หรือกิจกรรมใดที่มิใช่แกนหลักหรือเป็นงานให้บริการและแปรสภาพให้แก่ภาคเอกชนและ/หรือภาคประชาชนและชุมชนเป็นผู้ดำเนินงานแทนและ/หรือร่วมมือกับส่วนราชการโดยใช้ประโยชน์สาธารณะเป็นเกณฑ์ ประการสุดท้าย ผู้วิจัยเห็นว่าควรมีการศึกษาวิจัยเพิ่มเติมในประเด็นต่าง ๆ ได้แก่ ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการบริหารรัฐกิจในระบบราชการพลเรือนไทย การประยุกต์ใช้รูปแบบการบริหารรัฐกิจในแต่ละภารกิจหน้าที่ของระบบราชการพลเรือนไทย ปัจจัยที่มีผลต่อความสำเร็จในการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการบริหารรัฐกิจของระบบราชการพลเรือนไทยการจัดการทรัพยากรมนุษย์ในการปฏิรูประบบราชการพลเรือนไทย และการเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมองค์การในระบบราชการพลเรือนไทย