การศึกษาคำเรียกข้าวและระบบมโนทัศน์เรื่องข้าวในภาษาเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ตามแนวอรรถศาสตร์ชาติพันธุ์

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ความหมายของคำเรียกข้าวในภาษาเวียดนาม มาเลย์ พม่า ม้ง และไทย ซึ่งถือเป็นตัวแทนภาษาเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 5 ตระกูล รวมถึงเปรียบเทียบความหมายของคำเรียกข้าวและระบบมโนทัศน์เรื่องข้าวในภาษาเหล่านั้น ผู้วิจัยเก็บข้อมูลจากพจนานุกรมของแต่ละภาษา และจากผู้บอกภาษา ภาษาละ 3 คน รวมทั้งหมด 15 คน โดยเลือกผู้บอกภาษาที่พูดภาษานั้นเป็นภาษาแม่ อายุตั้งแต่ 30 ปีขึ้นไป ประกอบอาชีพทำนาข้าว หรือเคยประกอบอาชีพนี้ ในการเก็บข้อมูล ผู้วิจัยให้ผู้บอกภาษาดูรูปถ่ายและข้าวของจริง แล้วให้ผู้บอกภาษาบอกคำศัพท์ที่ใช้เรียกข้าว พร้อมความหมายของคำเหล่านั้น การวิเคราะห์ข้อมูลกระทำโดยนำคำเรียกข้าวพร้อมความหมายที่ได้ มาเปรียบเทียบเพื่อหาลักษณะที่แยกความแตกต่างระหว่างคำเรียกข้าวเหล่านั้น โดยใช้วิธีวิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมาย เพื่อระบุมิติแห่งความแตกต่างและกำหนดอรรถลักษณ์ที่ใช้แจกแจงความหมายของคำเรียกข้าว เมื่อวิเคราะห์ข้อมูลแล้วพบว่า คำเรียกข้าวในภาษาทั้ง 5 สามารถแบ่งประเภทตามลำดับความสัมพันธ์ทางความหมายออกเป็น คำเรียกข้าวบอกหมวด และคำเรียกข้าวเฉพาะเจาะจง ซึ่งโดยรวมแล้วมีจำนวนไม่เท่ากัน ข้อสรุปนี้สอดคล้องกับสมมติฐานที่ตั้งไว้ อย่างไรก็ตาม เมื่อแยกประเภทคำเรียกข้าวพบว่า ภาษาส่วนใหญ่คือภาษามาเลย์ ภาษาพม่า และภาษาม้ง มีคำเรียกข้าวบอกหมวดจำนวน 3 คำเท่ากัน ได้แก่ คำเรียกข้าวที่หมายถึงพืช (/pa:di:/, /zəba:⇃/, /m͜bleY) คำเรียกข้าวที่หมายถึงอาหาร (/na:si:/ , /themi⇃/, /me↿/) และคำเรียกข้าวที่ไม่ใช่พืช ไม่ใช่อาหาร แต่หมายถึงผลผลิตของพืชหรือวัตถุดิบของอาหาร (/beras/, /sha˧/, /ntsa˥/) ส่วนภาษาเวียดนามมีคำเรียกข้าวบอกหมวด 5 คำ ได้แก่ คำเรียกข้าวที่หมายถึงพืช (/luə↿/) คำเรียกข้าวที่หมายถึงอาหาร (/kɤ:m˦/) คำเรียกข้าวที่ไม่ใช่พืชไม่ใช่อาหาร (/ɠau?˩/) คำเรียกข้าวที่หมายถึงข้าวต้มสุก (/ca:u↿/) และคำเรียกข้าวที่หมายถึงข้าวเหนียวนึ่งสุก (/so:i1/) ในขณะที่ภาษาไทยมีคำเรียกข้าวบอกหมวดเพียง 1 คำได้แก่ คำว่า “ข้าว” ซึ่งหมายถึง ข้าวในทุกลักษณะ เมื่อวิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมายของคำเรียกข้าวของทั้งห้าภาษาแล้ว พบว่าภาษาทั้งห้ามีการแยกความแตกต่างทางความหมายของคำเรียกข้าวโดยมิติแห่ง ความแตกต่างที่สำคัญซึ่งเป็นลักษณะร่วมของภาษาทั้ง 5 ภาษา คือมิติเรื่องความเป็นพืช และมิติเรื่องความเป็นอาหารอันสอดคล้องกับสมมติฐานที่กล่าวว่ามีมิติแห่ง ความแตกต่างในเรื่องการขยายพันธุ์ และในเรื่องการปรุงสุก ทางด้านระบบมโนทัศน์เรื่องข้าวในภาษาทั้งห้า พบว่ามีเพียงผู้พูดภาษาไทยเท่านั้นที่มองเห็นข้าวที่มีรูปร่างลักษณะแตกต่าง กันเป็นสิ่งเดียวกันโดยสะท้อนจากการที่มีคำเรียกข้าวบอกหมวดเพียงคำเดียว และคำเรียกข้าวบอกหมวดเพียงคำเดียวในภาษาไทยยังสามารถใช้เป็นคำในระดับรูป ชีวิตของคำเรียกข้าวทั้งหมดได้ด้วย ส่วนภาษาอื่นๆพบว่าผู้พูดภาษาเหล่านั้นมองข้าวที่มีรูปร่างลักษณะแตกต่างกัน เป็นสิ่งของคนละสิ่งกันโดยสะท้อนจากการที่มีคำเรียกข้าวบอกหมวดมากกว่าหนึ่ง คำ และเมื่อต้องการกล่าวถึงรูปชีวิตของคำเรียกข้าวทั้งหมดจะต้องนำคำอื่นที่ไม่ ใช่คำเรียกข้าวมาใช้