การติดตามผลการดำเนินงานโครงการฟื้นฟูเมืองประชานิเวศน์

Abstract

โครงการฟื้นฟูเมืองประชานิเวศน์ เป็นโครงการที่จัดทำโดยการเคหะแห่งชาติ มีวัตถุประสงค์เพื่อการเพิ่มจำนวนที่พักอาศัยให้ได้มากที่สุด พร้อมทั้งปรับปรุงสภาพแวดล้อมให้ดีขึ้น บนพื้นที่ซึ่งมีศักยภาพในการฟื้นฟู และให้ผลตอบแทนทางเศรษฐกิจสูง โดยการรื้อย้ายชุมชนเก่า ซึ่งมีทั้งหมด 240 ครอบครัวออกไปยังพื้นที่ที่จัดเตรียมไว้รองรับ และทุบรื้ออาคารเดิม พร้อมจัดทำโครงการใหม่ลงในพื้นที่ สำหรับผู้มีรายได้ปานกลาง-ค่อนข้างสูง การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ ศึกษาสภาพและปัญหาดั้งเดิมของชุมชนประชานิเวศน์ ก่อนถูกรื้อย้ายและขั้นตอนในการรื้อย้าย และศึกษาความเป็นมาของโครงการ รายละเอียดแผนการดำเนินงานโดยเปรียบเทียบรายละเอียด ของโครงการตามแผนงานกับการปฏิบัติจริง โดยศึกษาสภาพปัจจุบันทางด้านกายภาพ เศรษฐกิจ สังคมของกลุ่มเป้าหมายทั้ง 2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่ถูกรื้อย้ายและกลุ่มที่พักอาศัย อยู่ในโครงการบ้านประชานิเวศน์ 1 ในปัจจุบัน การวิจัยครั้งนี้เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยคือ การใช้แบบสอบถาม การสำรวจภาคสนามและการสัมภาษณ์ รวมถึงการสังเกตรวบรวมข้อมูลจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และข้อมูลจากผู้อยู่อาศัยทั้ง 2 กลุ่มดังกล่าว จำนวน 278 ตัวอย่าง ซึ่งเลือกกลุ่มตัวอย่างด้วยวิธีสัมมะโน (Census) วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ค่าสถิติ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าสูงสุด และค่าต่ำสุด ผลการวิจัยพบว่า สภาพของอาคารโครงการแฟลตประชานิเวศน์ 1 (เดิม) มีสภาพทรุดโทรมเนื่องจากอายุอาคารมากและขาดการบำรุงดูแลรักษา และเป็นการใช้ที่ดินเป็นจำนวนมากต่อพื้นที่อาคาร เป็นการใช้ประโยชน์อย่างไม่เหมาะสมเต็มพื้นที่ เพราะความหนาแน่นของโครงการมีเพียง 16 ครอบครัวต่อไร่ และขั้นตอนในการรื้อย้ายพบว่าใช้ระยะเวลาในการปฏิบัติจริง มากกว่าระยะเวลาตามแผน 7.5 เดือน เพราะในช่วงเวลาการปฏิบัติการรื้อย้ายจริงประสบปัญหา การไม่ให้ความร่วมมือของผู้ถูกรื้อย้าย มีการเจรจาต่อรองเนื่องจากมีทั้งกลุ่มที่ยอมย้าย และกลุ่มที่ไม่ยอมย้าย ต้องหาแนวทางที่เหมาะสมจึงจะย้ายได้หมดทั้งพื้นที่ โดยใช้หลักการทางนิติศาสตร์และรัฐศาสตร์การปกครอง เพราะในการแก้ปัญหาต้องรักษาไว้ซึ่งโครงสร้างทางสังคม โดยในส่วนรายละเอียดของผู้ถูกรื้อย้าย เมื่อเปรียบเทียบสภาพอาคารที่อยู่อาศัย ที่ทางการเคหะแห่งชาติเตรียมไว้รองรับมีสภาพที่ดีกว่าที่เดิม และลักษณะทางกายภาพเช่น ขนาดห้องพักอาศัย และรูปทรงอาคารแตกต่างกันเพียงเล็กน้อย ขั้นตอนรายละเอียดการรื้อย้าย กลุ่มผู้ถูกรื้อย้ายเห็นว่าวิธีการจับฉลากเลือกที่พักอาศัยมีความเหมาะสม รองลงมาคือทำเลที่ตั้ง เพราะระยะทางห่างจากที่เดิมเพียง 6 กิโลเมตร ทำให้ไม่มีสภาพเปลี่ยนแปลงมากนักทางด้านเศรษฐกิจ ส่วนสภาพแวดล้อมทางสังคมมีความเปลี่ยนแปลงพอสมควร เนื่องจากผู้ถือรื้อย้ายเข้ามาอยู่รวมในชุมชนที่มีขนาดใหญ่ 1,396 หน่วย จากโครงการเดิมที่มีเพียง 240 หน่วย ในส่วนความเป็นมาและรายละเอียดของโครงการพบว่า เนื่องจากปัจจุบันกรุงเทพมหานครเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว ที่ดินในโครงการปัจจุบันมีราคาสูงและทำเลที่ตั้งมีศักยภาพเหมาะสมสำหรับการฟื้นฟู โดยสามารถเพิ่มจำนวนที่พักอาศัยได้มากถึง 3.5 เท่าเพราะในการจัดทำโครงการฟื้นฟูความหนาแน่นเพิ่มขึ้น 56 ครอบครัวต่อไร่ เป็นการใช้ที่ดินให้เกิดประโยชน์สูงสุดในการพัฒนา เพื่อให้เหมาะสมและคุ้มค่าทางด้านเศรษฐกิจและสังคม โดยรายละเอียดของแผนงานที่ได้จัดทำขึ้นเป็นเวลา 4 ปีเมื่อการปฏิบัติจริงเป็นเวลา 5 ปี 3 เดือน เพราะถือได้ว่าเป็นโครงการขนาดใหญ่และระยะเวลารื้อถอนเพื่อสร้างใหม่ก็ยาวนานมาก เพราะฉะนั้นแผนที่ดีที่สุดจะเป็นแผนที่ถูกยอมรับในขั้นสุดท้าย และกลุ่มเป้าหมายของโครงการฟื้นฟูเมืองประชานิเวศน์หลังจัดทำโครงการแล้วเสร็จ ที่เข้ามาพักอาศัยมีลักษณะทางเศรษฐกิจและสังคมค่อนข้างดีส่วนใหญ่มีการศึกษาระดับปริญญาตรีปริญญาโท มีรายได้สูงกว่า 55,000 บาทต่อเดือน โดยส่วนใหญ่ที่เข้ามาพักอาศัยในโครงการคิดว่ามีองค์ประกอบที่ดีคือ ทำเลที่ตั้ง รองลงมาคือ มีความมั่นใจเพราะเป็นของรัฐบาล ผลการศึกษานำไปสู่ข้อเสนอแนะที่ว่า ควรที่จะมีการติดตามผลในส่วนของการประเมินผลโครงการฟื้นฟูเมืองประชานิเวศน์ต่อไป เพราะถือได้ว่าเป็นโครงการนำร่องของการฟื้นฟูเมืองที่มีขนาดใหญ่ และเป็นของรัฐบาล นอกจากนี้ควรทำการศึกษาแนวทางการรื้อที่อยู่อาศัยในบริเวณอื่นๆ ที่มีศักยภาพในการพัฒนาในลักษณะที่เป็นประเภทเดียวกันกับโครงการวิจัยนี้ ก็จะเป็นประโยชน์กับโครงการในลักษณะเดียวกันต่อไปในอนาคต