พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและคณะราษฎร

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาถึงแนวพระราชดำริทางการเมืองของพระมหากษัตริย์ ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ตลอดจนการปฎิรูปและการสร้างสถาบันทางการเมืองเพื่อปรับรูปแบบการปกครองให้ขยายขอบเขตให้ช้าราชการและประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการตัดสินใจและใช้อำนาจทางการเมืองมากขึ้น แต่การปรับตัวของระบอบเก่าเป็นไปอย่างเชื่องช้าและขาดการต่อเนื่อง ถึงแม้ว่าในรัชสมัยของ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวจะได้มีการสร้างสรรค์สถาบันทางการเมืองเพื่อเตรียมปูพื้นฐานการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอย่างรีบเร่งและเตรียมจะพระราชทานรัฐธรรมนูญให้กับปวงชนชาวไทย แต่ เนื่องจากความลังเลพระทัยของพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวในขณะที่มีกลุ่มชนซึ่งมีสำนึกทางการเมืองสูงมีความเห็นว่าระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นอุปสรรคสำคัญของความเจริญก้าวหน้าของประเทศ จึงได้มีการปฎิวัติเพื่อเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองแล้ว ปัญหาสำคัญของคณะผู้เปลี่ยนแปลงการปกครองก็คือการพยายามที่จะเข้าดำเนินการบริหารกิจการบ้านเมืองในระบอบประชาธิปไตย แต่เนื่องจากการปฎิวัติครั้งนี้เป็นการกระทำของบุคคลเพียงกลุ่มเดียวขาดพลังสนับสนุนจากปวงชนจึงทำให้คณะราษฎรต้องดำเนินการ เพื่อยึดครองอำนาจให้อยู่ในหมู่คณะของตนแต่ผู้เดียว วิธีการที่นำมาใช้คือการกำจัดศัตรูทางการเมืองโดยมิได้คำนึงถึงความถูกต้อง ยุติธรรมหรือมนุษยธรรม พฤติกรรมดังกล่าวมิได้จำกัดอยู่เฉพาะในกลุ่มของคณะราษฎรกับกลุ่มขุนนางเก่าเท่านั้นแต่ได้ร่วมไปถึงองค์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวด้วย จากการศึกษาเอกสารขั้นต้นทั้งที่เป็นเอกสารของทางฝ่ายรัฐบาล คณะราษฎร หนังสือพิมพ์ และเอกสารของชาวต่างประเทศได้สังเกตเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นตลอดจนลายพระหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและข้าราชบริพารผู้ใกล้ชิดที่มีไปถึงชาวต่างประเทศทำให้เราได้ทราบถึงวิกฤติการณ์ที่เกิดขึ้นในสมัยนั้น ได้อย่างชัดเจนพอสมควร ถึงแม้ว่าเอกสารที่ได้คันคว้ามานี้เป็นเพียงเอกสารบางส่วนที่เหลือจากการทำลายของฝ่ายรัฐบาลหรือคณะราษฎรแล้ว แต่ก็ทำให้เราทราบถึงบทบาทขององค์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวในการประคับประคองให้ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยดำเนินไปในแนวทางที่ถูกต้อง และความพยายามของพระองค์ในการใช้สถาบันพระมหากษัตริย์เป็นเครื่องถ่วงดุลย์แห่งอำนาจเพื่อหยุดยั้งการใช้อำนาจทางการเมืองอย่างไม่ถูกต้องตามระบอบประชาธิปไตย แต่ความพยายามของพระบาทสมเด็จพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวไร้ผล คณะราษฎรพิจารณาเห็นว่าพระองค์ทรงพยายามที่หันกลับไปสู่ระบอบการปกครองในแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ คณะราษฎรจึงมุ่งที่จะจำกัดพระราชอำนาจของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวจนกระทั่งความขัดแย้งทวีความรุนแรงขึ้น การวิเคราะห์ความขัดแย้งระหว่างพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและคณะราษฎรแบ่งออกเป็น 3 ภาค คือ ภาคแรกเป็นการวิเคราะห์ความขัดแย้งทางแนวความคิดเกี่ยวกับเค้าโครงการเศรษฐกิจแห่งชาติของหลวงประดิษฐ์มนูธรรม ในภาคที่สองกล่าวถึงแนวพระราชดำริเกี่ยวกับการปกครองในระบอบประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและการผูกขาดอำนาจทางการเมืองของคณะราษฎร เช่น การกำหนดระยะเวลาของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภททที่ 2 การออกพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลพิเศษ พระราชบัญญัติจัดการป้องกันรักษารัฐธรรมนูญ การลงโทษนักโทษการเมือง และการไม่อนุญาตให้มีการจัดตั้งพรรคการเมืองเป็นต้น ในภาคที่สามเป็นการวิเคราะห์ถึงพระราชอำนาจและพระราชฐานะของพระมหากษัตริย์ที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญและพฤติกรรมที่คณะราษฎรปฏิบัติต่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระราชวงศ์ ความขัดแย้งต่างๆ เหล่านี้ทำให้เกิดผลเสียต่อการปกครองประเทศในระบอบประชาธิปไตยในระยะแรกเริ่มเป็นอย่างมาก พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดำริว่า ถ้าสถานการณ์ระหว่างพระองค์และรัฐบาลยังคงดำเนินไปในสภาพดังกล่าวแล้วย่อมไม่บังเกิดผลดีแก่ผู้ใด และจะเป็นผลร้ายต่อการปกครองประเทศต่อไปอีกด้วย ฉะนั้นพระองค์จึงมีพระบรมราชวินิจฉัยที่จะสละราชสมบัติ เพื่อคณะราษฎรจะได้เลือกพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่ที่คณะราษฎรสามารถทำงานร่วมด้วยได้ การสละราชสมบัติครั้งนี้นับว่าเป็นประวัติการณ์ที่สำคัญที่สุดในระบอบการปกครองที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขตลอดระยะเวลาอันยาวนานในประวัติศาสตร์ไทย