วงขับไม้ : ประวัติและบทบาทในการบรรเลงประกอบพระราชพิธีกล่อมช้าง

Abstract

วงขับไม้ เป็นวงดนตรีที่ใช้บรรเลงประกอบพระราชพิธีสมโภชชั้นสูงของไทยมาแต่โบราณ เป็นวงต้นแบบของวงมโหรี เกิดขึ้นราวสมัยอยุธยา พระราชพิธีกล่อมช้าง เป็นพระราชพิธีสำคัญของราชสำนักไทยที่เกิดขึ้นจากคติความเชื่อทางศาสนาพราหมณ์ ในเรื่องที่เกี่ยวกับช้างเผือก ในพิธีการนี้วงขับไม้เป็นวงดนตรีที่มีบทบาทอย่างมาก โดยบทบาทดังกล่าวมีความชัดเจนตั้งแต่ สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น (รัชกาลที่2) จนถึงปัจจุบัน วงขับไม้ของกรมศิลปากรนับได้ว่าเป็นวงขับไม้ที่บรรเลงในพระราชพิธีกล่อมช้างวงเดียวที่เหลืออยู่ในปัจจุบัน ซึ่งประกอบด้วยผู้เชี่ยวชาญในการบรรเลงที่ได้รับการสืบทอดมาโดยตรงจากวงขับไม้ในสมัยรัชกาลที่ 7 และยึดถือระเบียบ วิธีในการบรรเลงเป็นรูปแบบมาตรฐานที่สมบูรณ์ รวมทั้งมีการนำเสนอพลงานการบรรเลงที่เด่นชัดในปัจจุบัน เป็นเหตุให้ผู้วิจัยเลือกวงขับไม้ของกรมศิลปากรเป็นวงกรณีศึกษา วัตถุประสงค์ของการวิจัย มีวิจัยได้ทำการศึกษาเกี่ยวกับบริบทสำคัญต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับพระราชพิธีกล่อมช้าง ประวัติความเป็นมา และบทบาทการบรรเลงของวงขับไม้ ตลอดจนระเบียบวิธีการบรรเลง การสืบทอด และอัตลักษณ์ของเพลงที่ใช้บรรเลงในวงขับไม้ของกรมศิลปากร ผลการวิจัยพบประเด็นที่สำคัญเกี่ยวกีบวงขับไม้ดังนี้ 1. วงขับไม้เป็นวงดนตรีที่เกิดขึ้นจากแนวคิดด้านคติความเชื่อทางศาสนาพราหมณ์ 2. อัตลักษณ์ในการบรรเลงของวงขับไม้แสดงให้เห็นถึงการประสานประโยชน์ระหว่างกันของผู้บรรเลง จนเกิดเป็นเอกภาพในท่วงทำนองเพลง 3. วงขับไม้เป็นวงดนตรี ที่มีการเลือกใช้กลุ่มเพลงและระดับเสียงได้เหมาะสมคับการบรรเลงในพิธีประเภท ขับกล่อม 4. วงขับไม้เป็นวงดนตรีที่เหมาะสำหรับใช้ผู้ชายบรรเลง โดยเฉหาะผู้ขับ เนื่องจากธรรมชาติของเสียงผู้ชายมีระดับเสียงที่เหมาะสมกับวงนี้มากที่สุด 5. ช้างเผือกเป็นสัตว์ที่หายาก ทำให้การประกอบพระราชพิธีกล่อมช้างมีไม่บ่อยนัก ยังผลให้บทบาทการบรรเลงของวงขับไม้ลดน้อยลงตามไปด้วย