การคืนทรัพย์ตามหลักกฎหมายแพ่ง

Abstract

กรณีที่จะต้องคืนทรัพย์ตามหลักกฎหมายแพ่งมีอยู่ด้วยกันหลายกรณี บางกรณีกฎหมายได้บัญญัติหลักเกณฑ์ การคืนทรัพย์ไว้โดยชัดแจ้ง เช่น กรณีที่จะต้องคืนทรัพย์ในเรื่องลาภมีควรได้ แต่บางกรณีกฎหมายบัญญัติแต่เพียงมูลเหตุ ที่จะต้องมีการคืนทรัพย์โดยมิได้บัญญัติหลักเกณฑ์การคืนทรัพย์ไว้ เช่น กรณีที่จะต้องคืนทรัพย์เมื่อมีการบอกล้างนิติกรรมที่เป็นโมฆียะ, การบอกเลิกสัญญา และการเพิกถอนนิติกรรมซึ่งได้ทำโดยฉ้อฉลเจ้าหนี้ การคืนทรัพย์ นอกจากจะหมายความถึง การคืนตัวทรัพย์ที่ได้รับไว้แล้วยังหมายรวมถึงการคืนดอกผล อันเกิดจากทรัพย์ที่ได้รับไว้, การคืนค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับทรัพย์ซึ่งฝ่ายที่คืนทรัพย์ได้เสียไป เช่น ค่าบำรุงรักษา ซ่อมแซมทรัพย์ รวมถึงปัญหาการคืนตัวทรัพย์ซึ่งหากทรัพย์นั้นได้เปลี่ยนสภาพไปจากทรัพย์เดิม กฎหมายลักษณะลาภมิควรได้บัญญัติหลักเกณฑ์ในการคืนทรัพย์ไว้ ทั้งในส่วนหน้าที่ของผู้คืนทรัพย์ตาม มาตรา 412 ถึง 415 ส่วนหนึ่ง และหน้าที่ของผู้รับคืนทรัพย์ ตาม มาตรา 416 - 418 โดยคำนึงถึงสภาวะทางจิตใจของ ผู้คืนทรัพย์ตามกฎหมายลาภมิควรได้ กล่าวคือ สำหรับในกรณีที่ผู้คืนทรัพย์ผู้สุจริตได้รับเงิน หรือทรัพย์สินอื่นนอกจากเงิน และการคืนทรัพย์นั้นตกเป็นการพ้นวิสัย ในกรณีเช่นนี้กฎหมายบัญญัติหน้าที่ของผู้คืนทรัพย์ไว้โดยมีหน้าที่ต้องคืนลาภมิควรได้เพียงส่วนที่ยังมีอยู่ในขณะเมื่อเรียกคืน ดังนั้นหากมีการนำเงินที่ได้รับไว้ไปซื้อทรัพย์มา หรือมีการนำทรัพย์ที่ได้รับไว้ไปแลกเปลี่ยนกับทรัพย์อื่น ก็ต้องคืนทรัพย์ที่เข้ามาแทนทั้งสิ้น กรณีที่จะต้องคืนทรัพย์เมื่อมีการบอกล้างนิติกรรมที่เป็นโมฆียะ หรือมีการบอกเลิกสัญญา กฎหมายบัญญัติผลของการบอกล้างโมฆียะกรรมไว้ใน มาตรา 176 หรือการบอกเลิกสัญญาไว้ใน มาตรา 391 สรุปความว่า เมื่อมีการบอกล้างโมฆียะกรรม หรือมีการบอกเลิกสัญญาแล้วให้คู่กรณีแต่ละฝ่ายกลับคืนสู่ฐานะเดิม หากกลับคืนไม่ได้ก็ให้ได้รับค่าเสียหายชดใช้ให้แทน กล่าวคือ ฝ่ายที่ได้รับทรัพย์มาตามนิติกรรม หรือโดยผลของสัญญามีหน้าที่คืนทรัพย์นั้นให้แก่ อีกฝ่ายหนึ่ง หากไม่อาจคืนทรัพย์ให้แก่เขาได้ก็ต้องใช้ราคาทรัพย์นั้น โดยไม่ต้องพิจารณาถึงสภาวะทางจิตใจของผู้คืนทรัพย์เหมือนดังการคืนทรัพย์ตามกฎหมายลาภมีควรได้ สำหรับการคืนดอกผลของทรัพย์ และการชดใช้ค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับทรัพย์ ในกรณีดังกล่าวนี้ กฎหมายมิได้บัญญัติไว้ จึงน่าจะบังคับตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1376 ซึ่งให้นำบทบัญญัติเกี่ยวกับการคืนทรัพย์ตามกฎหมายลักษณะลาภมิควรได้ มาตรา 412-418 มาใช้บังคับโดยอนุโลม นอกจากนี้กรณีที่จะต้องคืนทรัพย์เมื่อมีการเพิกถอนนิติกรรมซึ่งได้ทำโดยฉ้อฉลเจ้าหนี้นั้น กฎหมายมิได้บัญญัติไว้เลยว่าจะบังคับกันอย่างไร จึงน่าบังคับตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1376 ซึ่งให้นำบทบัญญัติเกี่ยวกับการคืนทรัพย์ตามกฎหมายลักษณะลาภมิควรได้ มาตรา 412-418 มาใช้บังคับโดยอนุโลมเช่นเดียวกัน