การศึกษาเชิงวิเคราะห์คำประพันธ์ประเภทฉันท์สมัยอยุธยา

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มุ่งศึกษาวิเคราะห์คำประพันธ์ประเภทฉันท์สมัยอยุธยา ในด้านที่มาลักษณะและพัฒนาการของคำประพันธ์ที่ปรากฏในวรรณคดีคำฉันท์สมัยอยุธยา ผลการวิจัยสรุปได้ว่า คำประพันธ์ประเภทฉันท์เป็นคำประพันธ์ร้อยกรองของอินเดียที่มีมาแต่โบราณราว 4,000 ปีมาแล้ว และได้รับการยกย่องจากชาวอินเดียว่าเป็นแบบแผนคำประพันธ์ที่ศักดิ์สิทธิ์และสูงส่ง ใช้แต่งคัมภีร์ศาสนาแต่ดั้งเดิม ชาวไทยอาจจะรู้จักฉันท์จากชาวอินเดียมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยแล้ว เพราะอิทธิพลทางการติดต่อค้าขาย ทำให้มีการถ่ายเททางวัฒนธรรมด้านอื่นๆ เช่นทางศาสนา ศิลปกรรม ภาษา และวรรณคดี ในทางวรรณคดีได้อาศัยคำฉันท์เป็นองค์ประกอบสำคัญ กวีไทยได้ศึกษาและทดลองแต่งฉันท์กันมาเป็นเวลานาน โดยพยายามเพิ่มเติม ดัดแปลง ให้คำฉันท์ของอินเดียมีลักษณะเป็นร้อยกรองแบบไทย โดยเฉพาะการเพิ่มสัมผัสลงไปในบัญญัติของฉันท์ เพื่อให้ฉันท์มีเสียงคล้องจองตามแบบคำประพันธ์ไทย ทำให้มีจังหวะและมีความไพเราะ ผลสำเร็จของการดัดแปลงคำฉันท์ของอินเดียให้เป็นฉันท์แบบไทยนั้น ปรากฏเป็นหลักฐานเท่าที่มีตกทอดมาตั้งแต่สมัยอยุธยาเรื่องแรก คือมหาชาติคำหลวง กัณฑ์มหาพน ซึ่งเป็นวรรณคดีสำคัญในสมัยอยุธยาตอนต้น จากนั้นก็ปรากฏว่ากวีไทยสมัยอยุธยานิยมแต่งฉันท์กันมาเรื่อยๆ ปรากฏเป็นวรรณคดีคำฉันท์ขึ้นเป็นประเภทหนึ่งต่างหากจากวรรณคดีประเภทอื่นๆ แสดงให้เห็นความนิยมของกวีไทยสมัยอยุธยาในการใช้ฉันท์มากขึ้น และได้เห็นลักษณะของคำฉันท์ไทยที่มีพัฒนาการทางรูปแบบบัญญัติอย่างเป็นขั้นตอนเรื่อยมาตลอดอยุธยา รวมทั้งลักษณะที่สำคัญอื่นๆของคำประพันธ์ประเภทฉันท์ที่มีแตกต่างจากร้อยกรองประเภทอื่นๆเช่นการกำหนดคำครุ-ลหุ ความสัมพันธ์ระหว่างชนิดของฉันท์กับเนื้อหา เป็นต้น ตำราฉันท์ก็เป็นสิ่งสำคัญที่จะชี้ให้เห็นถึงความก้าวหน้าของกวีไทยในการศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับฉันท์ ตำราฉันท์ที่ปรากฏในสมัยอยุธยา คือหนังสือจินดามณี การศึกษาตำราฉันท์ควบคู่ไปกับวรรณคดีคำฉันท์ ทำให้เห็นรูปแบบของคำฉันท์ชนิดต่างๆ ในสมัยอยุธยาได้ชัดเจนขึ้นอีก นอกจากนี้การศึกษาวิเคราะห์คำประพันธ์ประเภทฉันท์ในสมัยอยุธยา ยังทำให้เห็นความเป็นไปได้ที่จะศึกษาวิเคราะห์คำประพันธ์ฉันท์ในสมัยต่อๆมาจนถึงปัจจุบัน เพื่อให้ความรู้ทางวรรณคดีไทยเกี่ยวกับฉันท์เป็นที่กระจ่างชัดขึ้นอีก ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการวิจัยเรื่องนี้คือ ควรมีการวิจัยเกี่ยวกับรูปแบบและลักษณะกลวิธีต่างๆของการแต่งฉันท์ในสมัยรัตโกสินทร์ ซึ่งมีวิวัฒนาการก้าวไปไกลกว่าสมัยอยุธยาเป็นอันมาก