ห้องสมุดด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในประเทศไทย

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีจุดมุ่งหมาย 3 ประการคือ (1) เพื่อศึกษาและรวบรวมเรื่องราวต่าง ๆ เกี่ยวกับการจัดตั้ง การดำเนินงาน การบริหาร และบริการของห้องสมุดด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในประเทศไทย (2) เพื่อค้นคว้าหาวิธีแก้ปัญหาต่าง ๆ เกี่ยวกับเรื่องนี้ และ (3) เพื่อก่อให้เกิดความร่วมมือในอันที่จะส่งเสริมนักค้นคว้าและผู้ทำการวิจัยให้ได้รับประโยชน์ในการใช้ห้องสมุดด้านนี้ให้มากที่สุด วิธีที่ใช้ในการวิจัยคือ (1) ค้นคว้าจากหนังสือ วารสาร และสิ่งพิมพ์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับห้องสมุดเฉพาะด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ทั้งภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ (2) สำรวจห้องสมุดโดยส่งแบบสอบถามบรรณารักษ์ห้องสมุดด้านนี้ 51 แห่ง และได้รับตอบทั้งหมด (3) สัมภาษณ์บุคคลผู้เกี่ยวข้องในการดำเนินและบริหารงาน รวมทั้งบรรณารักษ์ห้องสมุดด้วย ผลของการค้นคว้า สรุปได้ดังนี้ ห้องสมุดด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในประเทศไทย สังกัดตามหน่วยงานต่าง ๆ 6 ประเภทคือ ห้องสมุดคณะในมหาวิทยาลัย หน่วยราชการ ศูนย์เอกสาร รัฐวิสาหกิจ บริษัทและองค์การระหว่างประเทศ ห้องสมุดด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีทุกประเภทมีปัญหาในเรื่องฐานะของห้องสมุดเนื่องจากมีฐานะเป็นแผนกหรือเทียบเท่า ทำให้มีปัญหาเรื่องงบประมาณ กล่าวคือ ห้องสมุดร้อยละ 68.63 ได้รับงบประมาณไม่เพียงพอที่จะนำมาใช้ในการดำเนินงานห้องสมุด เป็นผลให้เกิดความขาดแคลนเจ้าหน้าที่ในทุกระดับ ขาดอุปกรณ์และเครื่องอำนวยความสะดวกแก่ผู้ใช้ เอกสารและสิ่งพิมพ์ไม่เพียงพอ ในส่วนที่เกี่ยวกับอาคารห้องสมุดนั้น ปรากฏว่าร้อยละ 9.80 มีอาคารเป็นเอกเทศ ที่เหลือร้อยละ 90.20 อาคารห้องสมุดไม่เป็นเอกเทศ ส่วนใหญ่เป็นห้องเดี่ยวหรือหลายห้องของหน่วยงานต่าง ๆ นอกจากนี้ห้องสมุดร้อยละ 64.71 มีปัญหาด้านครุภัณฑ์ คือมีที่นั่งอ่านและชั้นวางหนังสือไม่เพียงพอ ในการให้บริการนั้น ห้องสมุดร้อยละ 88.24 มีบริการตอบคำถามและช่วยการค้นคว้า ร้อยละ 64.71 มีบริการยืมระหว่างห้องสมุด มีเพียงร้อยละ 3.92 เท่านั้นที่มีบริการแปล ห้องสมุดส่วนใหญ่จึงมีเฉพาะบริการให้ยืมเท่านั้น ห้องสมุดร้อยละ 45.10 ให้บริการเฉพาะบุคคลในสังกัด เพียงร้อยละ 17.65 ที่ให้บริการแก่ประชาชนทั่วไปด้วย ห้องสมุดประเภทศูนย์เอกสารประสบปัญหาด้านต่าง ๆ น้อยที่สุด โดยเฉพาะศูนย์บริการเอกสารการวิจัย มีหนังสือและเอกสารต่าง ๆ เพียงพอที่จะบริการแก่นักวิทยาศาสตร์ นักวิจัยและรวมทั้งประชาชนทั่วไป บริการพิเศษมีหลายประการ เช่น บริการแปล บริการค้นหาเอกสาร และบริการทางด้านบรรณานุกรม เป็นต้น จึงนับว่าเป็นหอสมุดวิทยาศาสตร์แห่งชาติ ส่วนห้องสมุดประเภทมหาวิทยาลัยไม่มีปัญหาในเรื่องอาคารสถานที่ แต่มีปัญหาด้านบรรณารักษ์ เพราะห้องสมุดคณะส่วนใหญ่มีอาจารย์เป็นบรรณารักษ์ ต้องทำงานทั้งทางด้านห้องสมุดและสอนหนังสือ จึงไม่สามารถบริการงานห้องสมุดได้เต็มที่ ส่วนห้องสมุดรัฐวิสาหกิจและบริษัท ไม่มีปัญหาด้านงบประมาณ แต่อาคารห้องสมุดมีที่ตั้งไม่เหมาะสม ห้องสมุดของหน่วยราชการประสบปัญหาทุก ๆ ด้าน ทั้งในเรื่องงบประมาณ บุคลากร และเอกสารสิ่งพิมพ์ การที่ห้องสมุดเฉพาะมีปัญหาทั้งทางด้านเทคนิคและบริการ เพราะฐานะของห้องสมุดไม่เป็นหน่วยงานอิสระ นอกจากนี้ห้องสมุดแต่ละแห่งต่างมีนโยบายในการดำเนินงานเป็นเอกเทศความร่วมมือระหว่างห้องสมุดมีน้อย ข้อเสนอแนะคือ 1) ห้องสมุดด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีควรมีฐานะเป็นหน่วยงานอิสระ ขึ้นตรงต่อผู้บริหารระดับสูงสุด ถ้าเป็นห้องสมุดกรม ควรมีฐานะเป็นกอง เพราะเมื่อห้องสมุดเป็นหน่วยงานที่ใหญ่ขึ้น เงินงบประมาณและจำนวนเจ้าหน้าที่ก็เพิ่มขึ้นด้วย ทำให้ห้องสมุดสามารถดำเนินงานอย่างมีประสิทธิภาพได้ 2) สถานที่ตั้งห้องสมุดควรอยู่ในที่ไปมาได้สะดวกและควรจัดให้มีอุปกรณ์สำหรับให้ความสะดวกสบายแก่ผู้ใช้ 3) ห้องสมุดด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีควรมีความร่วมมือซึ่งกันและกันในการปรับปรุงบริการและงานเทคนิคของห้องสมุด เช่น แต่ละแห่งเก็บหนังสือวิทยาศาสตร์และเทคนิคเฉพาะด้าน ให้มีการยืมระหว่างห้องสมุดร่วมกันทำสหบัตร และดรรชนีค้นบทความ 4) ควรจัดตั้งชมรมหรือสมาคมห้องสมุดเฉพาะในประเทศ เพื่อเป็นศูนย์กลางในการประสานงาน 5) ควรมีกฎหมายห้องสมุด เพื่อว่าห้องสมุดที่ได้รับการจัดตั้งจะได้มีฐานะทางกฎหมาย และได้รับเงินอุดหนุนในการดำเนินงาน และ 6) ควรปรับปรุงมาตรฐานห้องสมุดเฉพาะให้ทันสมัยและเหมาะสมกับสภาพแวดล้อม เพื่อใช้เป็นมาตรการในการปรับปรุงกิจกรรมห้องสมุดประเภทนี้ต่อไป.