กระบวนการจัดตั้งรัฐบาลผสม : ศึกษาเฉพาะกรณีการจัดตั้งรัฐบาลพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ 2531

Abstract

งานวิจัยนี้มุ่งศึกษาปัจจัยที่ส่งเสริมความสำเร็จในการจัดตั้งรัฐบาลผสมที่ประกอบด้วยคณะรัฐมนตรีจากพรรคการเมือง และมีนายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้าพรรคการเมืองที่ได้รับเลือกตั้งเป็น ส.ส. โดยไม่ต้องพึ่งพาบุคคลภายนอกมาเป็นนายกรัฐมนตรี ทำหน้าที่เป็นคนกลางในการจัดตั้งคณะรัฐบาล การศึกษาพบว่า ความสำเร็จในการจัดตั้งรัฐบาลผสมชุดดังกล่าวประกอบด้วยปัจจัยร่วม 3 ประการ คือ (1) ปัจจัยด้านสภาพแวดล้อมทางการเมืองที่เกิดจากการสร้างกระแสมติมหาชนของกลุ่มพลังนักศึกษา ประชาชน กดดัน เรียกร้องรัฐบาลที่มีภาวะผู้นำจากพรรคการเมืองและต่อต้านภาวะผู้นำที่มาจากบุคคลภายนอก (2) ปัจจัยด้านพรรคการเมือง ที่เกิดจากการที่สมาชิกของพรรคชาติไทยได้รับการเลือกตั้งเข้ามาในจำนวนที่สูงกว่าพรรครองอื่น จึงมีความชอบธรรมในการเป็นแกนนำจัดตั้งรัฐบาลตามกระแสมติมหาชนเป็นรัฐบาลผสมที่ประกอบด้วยพรรคการเมืองที่เป็นพันธมิตรทางการเมืองกันมาก่อน จึงสามารถประสานความร่วมมือกันได้เป็นปึกแผ่นและรวมเสียงข้างมากได้โดยไม่มากพรรค (3) ปัจจัยด้านผลประโยชน์ร่วมของรัฐบาลผสมที่เกิดจากการสามารถประสานประโยชน์ทางการเมืองร่วมกันได้ ทั้งระดับภายในพรรคและระหว่างพรรค ภายใต้เงื่อนไขของระบบโควตาและสัดส่วนการกระจายการถือครองตำแหน่งที่สามารถยอมรับร่วมกันได้ โดยไม่มีการขัดแย้งที่รุนแรงในขั้นเจรจาต่อรอง ทั้งนี้ ปัจจัยทั้ง 3 ด้าน มีความสัมพันธ์ในลักษณะที่เกื้อกูลต่อกันและมีความสำคัญไม่แตกต่างกัน เนื่องจากการจัดตั้งรัฐบาลผสมชุดนี้ เป็นกระบวนการทางการเมืองที่มีการเปลี่ยนแปลงทั้งภาวะผู้นำของรัฐบาล และอำนาจทางการเมืองของคณะรัฐบาลที่มีความเป็นประชาธิปไตย และสถาบันตัวแทนของประชาชน คือ พรรคการเมืองมีความเป็นอิสระและได้ยกระดับฐานะบทบาททางการเมืองในระดับที่สูงขึ้น