บทบาทและการดำรงอยู่ของหมอสมุนไพร : กรณีศึกษา ชาวบรูและชาวไทยอีสาน

Abstract

บทคัดย่อ การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาถึงการปรับเปลี่ยนบทบาทของหมอสมุนไพรชาวบรู และหมอสมุนไพรชาวไทยอีสาน 2) ศึกษาปัจจัยที่ทำให้บทบาทของหมอสมุนไพรยังคงสามารถดำรงอยู่ในปัจจุบัน และ 3) หาแนวทางที่หมอสมุนไพรจะสามารถรักษาสถานะบทบาทให้ดำรงอยู่สืบไปในอนาคต การวิจัยครั้งนี้ศึกษาโดยวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ คือ ศึกษาประวัติชีวิตหมอสมุนไพรชาวบรู ชุมชนบ้านท่าล้ง อำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี โดยเปรียบเทียบกับหมอสมุนไพรชาวไทยอีสาน ชุมชนบ้านไก่คำ ตำบลไก่คำ อำเภอเมือง จังหวัดอำนาจเจริญ และการสัมภาษณ์ผู้ที่เกี่ยวข้องทั้งหมด 86 คน ประกอบด้วย ลูกศิษย์หมอสมุนไพร ผู้นำชุมชน ชาวบ้าน เจ้าหน้าที่รัฐ และเจ้าหน้าที่องค์กรพัฒนาเอกชน จากการศึกษาพบว่า หมอสมุนไพรมีบทบาทหลักที่ส่งผลต่อการดำรงอยู่ของหมอสมุนไพร 2 ด้าน คือ 1) บทบาทด้านการรักษา และ 2) บทบาทด้านสังคม ในบทบาทแรกของหมอสมุนไพรเป็นผู้ให้การรักษา ป้องกัน และฟื้นฟูร่างกาย ในบทบาทที่สอง คือ การเป็นผู้คิดริเริ่ม และการเป็นผู้สนับสนุน บทบาทเหล่านี้ได้รับอิทธิพลจากปัจจัย 3 ประการ คือ 1) ปัจจัยส่วนบุคคลหรือคุณสมบัติของหมอสมุนไพร 2) ปัจจัยภายในชุมชน และ 3) ปัจจัยภายนอกชุมชน โดยปัจจัยส่วนบุคคล ได้แก่ ฐานะทางเศรษฐกิจดี ความพร้อมของเวลาในการรักษาผู้ป่วย จรรยาบรรณ ใบประกอบโรคศิลปะ การยอมรับการรักษา แรงจูงใจ ความต้องการสืบทอดองค์ความรู้ และสุขภาพแข็งแรง ส่วนปัจจัยภายในชุมชน ได้แก่ การพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม การเปลี่ยนแปลงของระบบสาธารณสุขในชุมชน การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ รูปแบบวิถีชีวิตและการทำมาหากิน ทัศนคติภายในชุมชน ส่วนปัจจัยภายนอกชุมชน ได้แก่ การพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม การเปลี่ยนแปลงของระบบสาธารณสุข และทัศนคติภายนอกชุมชน ดังนั้น แนวทางในการสนับสนุนให้หมอสมุนไพรสามารถดำรงอยู่ได้ในบทบาททั้งสองแบบ จะต้องมีนโยบายและทุนสนับสนุนให้หมอสมุนไพรได้พัฒนาศักยภาพ และสร้างช่องทางในการผสานแนวทางการรักษาระหว่างแพทย์พื้นบ้านกับแพทย์แผนปัจจุบันให้เป็นที่ยอมรับ โดยเฉพาะการใช้สมุนไพรในการป้องกันหรือรักษาผู้ป่วย