ศักยภาพของอำเภอพื้นที่เป้าหมายในภาคเหนือตอนบนต่อการพัฒนาชนบท

Abstract

การกระจายความเจริญและลดความเหลื่อมล้ำทางด้านเศรษฐกิจและสังคม เป็นนโยบายที่สำคัญของการวางแผนพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการแก้ไขปัญหาความยากจนและลดความแตกต่างทางสังคมในพื้นที่ชนบทล้าหลัง ซึ่งปัญหานี้นับวันจะรุนแรงมากยิ่งขึ้นเป็นลำดับจนมีผลกระทบต่อความมั่นคงของประเทศ โดยที่ปัญหาความยากจนในชนบทเป็นปัญหาที่ครอบคลุมปัจจัยหลายด้านตลอดจนเกี่ยวข้องกับโครงสร้างระบบเศรษฐกิจ สังคมและการเมือง ตั้งแต่ระดับประเทศถึงระดับท้องถิ่น การวางแผนพัฒนาชนบทควรประสานกับการวางแผนทุกระดับ คือ แผนระดับชาติ แผนระดับภาค และแผนระดับท้องถิ่น ทั้งนี้เพื่อไม่ให้การพัฒนาชนบทซึ่งเป็นกลยุทธสำคัญที่นำมาแก้ไขปัญหาดังกล่าวเป็นแผนที่อยู่อย่างโดดเดี่ยวเหมือนที่ผ่านมา โดยให้แผนระดับภาคเป็นแผนเชื่อม ให้แผนระดับต่าง ๆ มาอยู่ในระบบเดียวกัน เพื่อประสิทธิภาพในการบิหารและปฏิบัติงาน ตลอดจนการประสานแผนพัฒนาพื้นที่อย่างชัดเจน อันจะส่งผลให้การวางแผนพัฒนาประเทศมีพลังส่งผลการพัฒนาอย่างต่อเนื่องลงสู่พื้นที่อย่างเป็นระบบและสอดคล้องกัน ในการวิจัยเพื่อหาศักยภาพของอำเภอพื้นที่เป้าหมายในภาคเหนือตอนบน ที่มีต่อการพัฒนาชนบทนี้ เป็นการเชื่อมโยงนโยบายการกำหนดพื้นที่เพื่อการพัฒนาชนบท ตามแผนพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 5 จำนวน 47 อำเภอใน 8 จังหวัด คือ เชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง แม่ฮ่องสอน แพร่ น่าน เชียงรายและพะเยา ลงสู่พื้นที่เพื่อเป็นแนวทางการวางแผนและจัดทำโครงการพัฒนาชนบทในระยะยาว โดยการวิเคราะห์พิจารณาจากตัวแปรที่เป็นปัจจัยพื้นฐานทางด้านภายภาพเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งมีอิทธิพลต่อการพัฒนาพื้นที่ชนบทในภาคเหนือตอนบน จำนวน 21 ตัวแปร อันเป็นองค์ประกอบสำหรับการวิเคราะห์สภาพพื้นที่ของอำเภอพื้นที่เป้าหมาย แต่เนื่องจากข้อมูลมีความซับซ้อนและมีจำนวนมากซึ่งยากต่อการกำหนดขอบเขต ดังนั้น ในการวิเคราะห์เพื่อวางแผนจึงนำวิธีการทางสถิติที่เรียกว่า วิธีวิเคราะห์ตัวประกอบ (Factor Analysis Methods) มาประยุกต์ใช้ในการวิเคราะห์เพื่อการวางแผนพัฒนาพื้นที่ดังกล่าว วิธีการนี้จะให้แบบแผนของความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยต่างตามความสัมพันธ์ที่เกี่ยวข้องในรูปค่าน้ำหนัก ที่แปลงมาจากค่าคะแนนดิบของปัจจัยนั้น ทั้งจะช่วยลดความซ้ำซ้อนของข้อมูลลง และลำดับความสำคัญของข้อมูลให้ชัดเจนขึ้นตลอดจนสามารถหาความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยต่าง ๆ ที่มีอิทธิพลกับพื้นที่ได้ จากการวิจัย พบว่า ตัวแปรที่มีความสำคัญในอำเภอพื้นที่เป้าหมายในภาคเหนือตอนบน คือ ตัวแปรทางด้านภายภาพ ได้แก่ เนื้อที่ถือครองเพื่อการเกษตรกรรม เนื้อที่เหมาะสมต่อการทำเกษตรกรรม เนื้อที่ถือครองที่เกษตรกรเป็นเจ้าของ เนื้อที่เพาะปลูกข้าว ตัวแปรทั้ง 4 ตัวนี้นอกจากเป็นปัจจัยที่สำคัญต่อการพัฒนาการเกษตรแล้วยังเป็นปัจจัยที่สำคัญทางเศรษฐกิจอีกด้วย จากโครงสร้างทางเศรษฐกิจของอำเภอพื้นที่เป้าหมายในภาคเหนือตอนบนซึ่งผูกพันกับสาขาการเกษตร ตัวแปรดังกล่าวจึงเป็นปัจจัยชี้ให้เห็นถึงศักยภาพของอำเภอพื้นที่เป้าหมายที่มีต่อการเพิ่มผลผลิตเพื่อก่อให้เกิดความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจในพื้นที่นั้น ๆ เมื่อนำผลการวิจัยวิเคราะห์กับสภาพพื้นที่ของอำเภอเป้าหมายแล้ว ตัวแปรทางด้านกายภาพมีความเกี่ยวเนื่องกับลักษณะภูมิศาสตร์และทรัพยากรของพื้นที่ที่แตกต่างกัน นอกจากนี้พบว่า สภาพทางภูมิศาสตร์มีอิทธิพลก่อให้เกิดผลกระทบต่อการกระจายความเจริญ ตามแนวความคิดที่เชื่อว่าศูนย์กลางความเจริญจะส่งผลการพัฒนาไปสู่พื้นที่ข้างเคียง อีกทั้งยังเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาโครงข่ายการคมนาคมไปสู่ชนบทห่างไกลอีกด้วย สภาพภูมิศาสตร์ดังกล่าวนี้ยังมีผลทำให้ขนาดถือครองที่ดินทำกินของครัวเรือนมีขนาดเล็กอันส่งผลให้รายได้ของครัวเรือนอยู่ในเกณฑ์ต่ำ เพื่อให้บรรลุตามนโยบายการพัฒนาชนบทเพื่อแก้ไขปัญหาความยากจนในชนบท แนวทางการพัฒนาอำเภอพื้นที่เป้าหมายที่น่าจะเป็นไปได้อย่างเหมาะสม ได้แก่ การพัฒนาแต่ละพื้นที่ให้สามารถพึ่งตนเองได้ ซึ่งควรจะมีการวางแผนพัฒนาพื้นที่ตามลักษณะที่แตกต่างเป็น 3 พื้นที่ คือ 1. พื้นที่ที่มีศักยภาพในการพัฒนาทางการเกษตรดีมาก เป็นพื้นที่ที่จะสามารถพัฒนาการผลิตให้สูงขึ้นได้ในระยะการวางแผน 2-5 ปี มีเงื่อนไขด้านระบบชลประทาน สมรรถนะที่ดินอยู่ในระดับที่เหมาะสม แนวทางการพัฒนาในพื้นที่ควรเน้นโครงการที่สนับสนุนการผลิตด้านการเกษตร อำเภอพื้นที่เป้าหมายในกลุ่มนี้ ได้แก่ อำเภอเทิง อำเภอเชียงคำ อำเภอฝาง และอำเภอจุน 2. พื้นที่ที่มีลู่ทางในการพัฒนาทางการเกษตรในอนาคต เป็นพื้นที่ที่ไม่สามารถขยายตัวทางเศรษฐกิจภายใน 5 ปี แต่มีแนวโน้มจะเจริญในระยะยาวมีความเหมาะสมด้านที่ตั้งอยู่บนลุ่มน้ำที่เหมาะแก่การเพาะปลูก แต่มีปัญหาเรื่องน้ำท่วม บริเวณพื้นที่ห่างไกลแม่น้ำออกไปมีปัญหาด้านการชลประทานที่ จะนำขึ้นไปเพาะปลูก การดำเนินโครงการพัฒนาเกษตร ในปัจจุบันจึงไม่ควรทำ เนื่องจากขาดปัจจัยพื้นฐาน ควรเริ่มโครงการลางอย่างที่ปูพื้นฐานสำหรับอนาคต เช่น โครงการวิจัย โครงการชลประทาน และโครงการคมนาคม อำเภอพื้นที่เป้าหมายในกลุ่มนี้ ได้แก่ อำเภอเมืองน่าน อำเภอสอง อำเภอจอมทอง อำเภอแจ้ห่ม อำเภอสา อำเภอแม่อาย อำเภอแม่แตง อำเภอดอยสะเก็ด อำเภอเวียงปาเป้า อำเภอวังชิ้น อำเภอพร้าว อำเภอเถิน อำเภอเชียงดาว อำเภอลอง อำเภอบัว อำเภองาว อำเภอแม่สรวย อำเภอลี้ 3. พื้นที่ที่มีศักยภาพในการพัฒนาทางการเกษตรต่ำ เป็นพื้นที่ค่อนข้างล้าหลัง พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขาหรือมีความลาดชันมาก สมรรถนะที่ดินเลวโอกาสที่จะพัฒนาการเกษตรมีน้อยมาก การพัฒนาชนบทด้านเกษตรกร จะให้ผลตอบแทนต่ำมาก แนวทางการพัฒนาในพื้นที่นี้ควรเน้นด้านอุตสาหกรรมและการบริการสังคม อำเภอพื้นที่เป้าหมายในกลุ่มนี้ ได้แก่ อำเภอวังเหนือ อำเภอปง อำเภอท่าวังผา อำเภอดอยเต่า อำเภอสบปราบ อำเภอเชียงกลาง อำเภอแม่สะเรียง อำเภอเสริมงาม อำเภอแม่ทา อำเภอฮอด อำเภอเชียงม่วน อำเภอแม่พริก อำเภอแม่แจ่ม กิ่งอำเภอแม่เมาะ อำเภออมก๋อย อำเภอสะเมิง อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน กิ่งอำเภอบ้านหลวง อำเภอขุนยวม อำเภอทุ่งช้าง อำเภอปาย อำเภอแม่ลาน้อย กิ่งอำเภอทุ่งหัวช้าง และอำเภอแม่กริม จากการจำแนกอำเภอพื้นที่เป้าหมายเพื่อการพัฒนาชนบทเป็น 3 พื้นที่ดังกล่าว ขั้นตอนต่อไป คือ การวางแผนและจัดเตรียมโครงการพัฒนาชนบทในอำเภอพื้นที่เป้าหมาย ซึ่งควรจะใช้แนวทางการพัฒนาชนบทแบบผสมผสาน โดยการนำเอากิจกรรมทางเศรษฐกิจและสังคมสาขาต่าง ๆ มาผสมผสาน เพื่อก่อให้เกิดการเพิ่มผลผลิตและการกระจายรายได้ในการปรับปรุงสภาพความเป็นอยู่ของประชาชน ต่อไป