สถาปัตยกรรมในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว : ช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของสังคมไทย : เอกสารงานวิจัย

Abstract

ศึกษาปัจจัยที่ส่งผลต่อการสร้างสรรค์สถาปัตยกรรมในช่วงที่เกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญของสังคมไทย ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และศึกษารูปแบบของสถาปัตยกรรมที่มีลักษณะเด่นตามแนวทางของช่างผู้ออกแบบทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ เน้นเรื่องการรับอิทธิพลตะวันตก ทั้งด้านแนวคิดและรูปแบบที่เกี่ยวข้องกับงานสถาปัตยกรรม โดยเฉพาะสถาปัตยกรรมพระราชนิยมที่มีผลต่อการพัฒนาประเทศ โดยดำเนินการวิจัยด้วยการศึกษาค้นคว้าจากเอกสารที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งการเก็บข้อมูลภาคสนามจากตัวงานสถาปัตยกรรมแต่ละประเภท ซึ่งผลการศึกษาพบว่า 1. อิทธิพลของสถาปัตยกรรมตะวันตก มีส่วนเปลี่ยนแปลงการดำเนินชีวิตและขนบธรรมเนียมประเพณีของคนไทยมาก เริ่มตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นต้นมา และเป็นรูปธรรมชัดเจนในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว 2. แนวทางการปฏิรูป พัฒนาประเทศ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้นเป็นการบูรณาการศาสตร์ต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการปกครอง เศรษฐกิจ การแพทย์ วิศวกรรม และสถาปัตยกรรมเข้าด้วยกัน ทำให้กรุงรัตนโกสินทร์เจริญรุดหน้าไปอย่างรวดเร็ว 3. การถือว่าสถาปัตยกรรมในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นสถาปัตยกรรมในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของสังคมไทยนั้นเนื่องจากเป็นสถาปัตยกรรมที่เกิดขึ้นเพื่อสนองตอบการดำเนินชีวิตแบบใหม่ ที่ได้รับอิทธิพลจากประเทศตะวันตก ทั้งในด้านของศิลปวัฒนธรรมและเทคนิควิทยาการสมัยใหม่อย่างแท้จริง และเป็นรูปแบบสถาปัตยกรรมที่แพร่หลายทั้งในระดับชนชั้นปกครองถึงชนชั้นกลาง ทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ 4. การที่รูปแบบสถาปัตยกรรมแบบตะวันตกเข้ามาแพร่หลายในสยาม ก็เนื่องจากเป็นสถาปัตยกรรมแบบพระราชนิยมแบบหนึ่ง ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว 5. การสร้างสถาปัตยกรรมรูปแบบตะวันตกนั้น มีวัตถุประสงค์เพื่อแสดงให้ทั่วโลกเห็นว่าประเทศสยามมีความเจริญทัดเทียมนานาอารยประเทศ จุดมุ่งหมายของการรับอิทธิพลสถาปัตยกรรมตะวันตกในรัชกาลนี้จึงมีเหตุผลทางการเมืองซ้อนอยู่ด้วย 6. รูปแบบของสถาปัตยกรรมในช่วงเวลาดังกล่าวแบ่งแออกเป็น 3 ประเภทดังต่อไปนี้ 6.1 แบบตะวันตกแท้ที่มีช่างออกแบบเป็นชาวต่างชาติ 6.2 แบบตะวันตกผสมแบบไทย โดยมีช่างชาวไทยเป็นผู้ออกแบบ หรือมีช่างชาวตะวันตกและช่างชาวไทยทำงานร่วมกัน เช่น พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท วัดศรีสุริยวงศ์ และวัดจุฬาธุชธรรมสถาน เป็นต้น