สัญญาที่ไม่เป็นธธรมในคอนแทรกซ์ฟาร์มมิ่ง : ศึกษากรณีการเลี้ยงไก่เนื้อ

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะทางกฎหมายของการทำคอนแทรกซ์ฟาร์มมิ่ง (Contract Farming) เกี่ยวกับการเลี้ยงไก่เนื้อในประเทศไทย ซึ่งเป็นอุตสาหกรรมเกษตรที่มีความสำคัญและมีการใช้สัญญากันอย่างแพร่หลาย คอนแทรกซ์ฟาร์มมิ่งเกิดจากการตกลงร่วมกันระหว่างบริษัทที่ดำเนินธุรกิจแบบครบวงจร (Vertical Integrator) กับเกษตรกรรายย่อยโดยอาศัยสัญญาเป็นเครื่องมือเพื่อสร้างนิติสัมพันธ์ แต่สัญญาที่ใช้ในการผลิตสินค้าเกษตรรูปแบบนี้ยังไม่ชัดเจนว่าเป็นสัญญาลักษณะใดตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ และข้อสัญญาที่ปรากฏเป็นธรรมเพียงใด จึงเกิดคำถามเชิงวิจัยว่า หากเกิดข้อพิพาทขึ้นแล้วจะนำบทบัญญัติกฎหมายลักษณะสัญญาใดมาปรับใช้ และเมื่ออำนาจต่อรองไม่เท่ากันเกษตรกรจึงอาจเสียเปรียบจากการทำสัญญา การศึกษานี้ใช้วิธีสืบค้นกฎหมายไทยและกฎหมายของประเทศสหรัฐอเมริกาในฐานะที่เป็นต้นแบบของอุตสาหกรรมนี้ ทั้งนี้ ผู้เขียนวิเคราะห์ถึงหลักเกณฑ์ที่ปรากฏในกฎหมายเกี่ยวกับการทำคอนแทรกซ์ฟาร์มมิ่งโดยเฉพาะว่ามีบทบัญญัติและสาระสำคัญอย่างไร ผลการศึกษาพบว่า สัญญาเลี้ยงไก่เนื้อมีสองรูปแบบ ได้แก่ แบบรับจ้างเลี้ยงและแบบประกันราคาต่างมีลักษณะทางกฎหมายเฉพาะและมีนิติสัมพันธ์ที่สลับซับซ้อนมากกว่าเอกเทศสัญญา จึงถือเป็นสัญญาต่างตอบแทนที่มีวัตถุประสงค์แบบผสมซึ่งเป็นสัญญาไม่มีชื่อประเภทหนึ่งที่ต้องบังคับตามหลักทั่วไปเรื่องหนี้และนิติกรรมสัญญาตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ อย่างไรก็ดี หลักดังกล่าวใช้บังคับอยู่มีพื้นฐานมาจากหลักเสรีภาพในการทำสัญญาของบุคคลอาจขัดกับสภาพความเป็นจริง เพราะสัญญาที่ใช้เป็น "สัญญาสำเร็จรูป" ฝ่ายบริษัทกำหนดข้อสัญญาไว้เป็นการล่วงหน้า ขณะที่ฝ่ายเกษตรกรไม่มีอำนาจต่อรองเพื่อแก้ไขสัญญา จึงต้องพิจารณาพระราชบัญญัติว่าด้วยข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรม พ.ศ. 2540 ประกอบด้วย พบว่าข้อสัญญาบางข้อมีลักษณะเป็นการเอาเปรียบหรือผลักภาระมากเกินสมควร เช่น ให้บริษัทเลิกสัญญาฝ่ายเดียว เกษตรกรมีหน้าที่รับผิดชอบความเสียหายทั้งหมด เกษตรกรไม่มีสิทธิรู้วิธีการคำนวณราคาซึ่งกฎหมายให้ศาลมีดุลพินิจปรับลดให้มีผลได้เพียงเท่าที่เป้นธรรมและพอสมควรแก่กรณี เช่นนี้เท่ากับว่าคู่สัญญาต้องนำคดีขึ้นสู่ศาล ภาระการพิสูจน์ตกอยู่กับผู้กล่าวอ้างที่ส่วนใหญ่คือเกษตรกรและเกณฑ์การพิเคราะห์ว่าเพียงใดเป็นธรรมและพอสมควรแก่กรณีย่อมเป้นไปตามภาวะอัตวิสัย (Subjective) ผู้เขียนกฎหมายเฉพาะบังคับเกี่ยวกับการทำสัญญาคอนแทรกซ์ฟาร์มมิ่งดังเช่นในประเทศสหรัฐอเมริกา โดยกำหนดสิทธิหน้าที่ของคู่สัญญาให้ชัดเจน สาระสำคัญที่ควรมีในสัญญาและควรหน่วยงานที่รับผิดชอบเฉพาะเพื่อสร้างความเป็นธรรมแก่คู่สัญญา